ugur ismail 1. nesil yazar

ganymede'yi kaçıran jüpiter(zeus) tablosunu çok beğendiğim fransız ressam.

homeros'a göre "ölümlülerin neşesi"dir. aynı zamanda sözlükte bir yazar.

barry powell "helenistik dönem tarihçileri 115 adet saymışlardır" diyor.

yani 115. ortalama ingiliz erkeğinden 10 kat fazla, ortalama türk erkeğinin yarısı kadar bile değil.

zeus'un koruyucusu olduğu arkadaşlık geleneğinin antik yunan'daki adıdır. xenos konuk veya yabancı anlamına gelir. xenophobia(ksenofobi) yani yabancı düşmanlığı kelimesinin de kökü bu kelimedir.

xenia sayesinde diğer greklerin yaşadığı yerlere gönül rahatlığı ile giderler ve oradan gelenleri de aynı şekilde ağırlarlardı. ev sahibinin malını çalmak ya da karısına uçkur çözmek xenia'yı bozardı. paris ev sahibi menelaous'un karısını çalarak xenia'yu bozmuş bu sebeple zeus çok seviyor olmasına rağmen troya'nın yok olmasına göz yummuştur.

kaynak
powell b., klasik mitoloji, çev.sinan okan çavuş, bilge kültür sanat, 2018, istanbul.s.165

okumayla değil, iyi beslenmeyle düşünmeyi öğreten bir eğitim sisteminin yokluğu ile ve elbette genlerle alakalıdır. gittikçe düşüyor olmasının sebebi hükümetin eğitim politikalarıdır.

keçi derisi demektir. zeus'un gücünün sembollerinden biridir. gören herkesin içine dehşet salan bu sihirli nesne, büyük ihtimalle, eski çağlarda fırtına tanrısının kara bulutlarını sembolize eden ve keçi derisinden yapılmış bir kalkandan türemiş bir semboldü. zeus bu kalkanı athena'ya ödünç vermiştir. captain amerika'nın kalkanı işte bu kalkan yani aegis'tir.

kaynak
powell b., klasik mitoloji, çev.sinan okan çavuş, bilge kültür sanat, 2018, istanbul.s.164

gökyüzü anlamına gelen tiu antik germenlerin gökyüzü tanrısıdır. tuesday bu gökyüzü tanrısı adına adanan gün anlamına gelir.

kaynak
powell b., klasik mitoloji, çev.sinan okan çavuş, bilge kültür sanat, 2018, istanbul.s.164

1872'de genç asur bilimci george smith tevrat öncesi bir dönemde tufandan bahseden bir metin bulup dünyayı şok etmişti. smith bu hikayeyi asur kralı asurbanipal'in mö 612 yılında tahrip olan kütüphanesine ait çivi yazısı bir tablette okumuştu. bu hadiseden sonra araştırmacılar tevrat öncesi döneme ait bir kaç tufan hikayesi daha buldular. bunların içinde en eski olan mö üçüncü binyıla ait ve sümerlerden kalmaydı.

hikayenin sümer versiyonunda tanrıların insanların kötülüklerinde bıkıp onları yok etmeye karar verdiklerini görürüz. ancak her tanrı aynı fikirde değildir. örneğin kurnaz tatlı su tanrısı enki olaya müdahale ederek iyi ahlaklı olan ziusudra'yı kurtarır. ona ulaşarak bir gemi yapmasını söyler. aynı şekilde dünyayı su basar ancak bu adam ve topladığı canlılar kurtulur sonrasında da zisudra tanrılar katına yükselir falan fıstık.

hikayenin akad versiyonu da aşağı yukarı aynıdır. insanların nüfusu çok artınca tanrı enlil uyuyamaz olmuştur. insanlara veba, kuraklık gibi felaketler gönderir ancak yine de insanlar hayatta kalmayı başarır. o da insanları tamamen yok etmeye karar verir ve bir sel göndermeye karar verir. fakat bunu haber alan tanrı enki ahlaklı bir adam olan atrahasis'e haber yollayarak büyük bir gemi yapmasını ve tüm ailesi ile birlikte pek çok hayvan almasını ister. sonra yağmur yağar seller akar kuşlar zeytin dallarıyla döner ve mesele kapanır.

musa bu hikayeyi mısırda öğrenmiştir ve anlatmıştır, sonrasında da görünmeyen ve her yerde her zaman olan bir "şey" ile konuşan musa tipli adamlar bu hikayeleri anlatmaya devam etmiştir. hala da anlatanı da vardır inananı da. evrim akıl fikir versin.

kaynak
powell b., klasik mitoloji, çev.sinan okan çavuş, bilge kültür sanat, 2018, istanbul.s.151-154

hesiodos'un işler ve günlerinde anlattığı kadarıyla 5 adettir.

birincisi altın soylu insanlar. mutlu mesut yaşarlar öldükleri zaman ise diğer insanlara yardımcı olan cinlere dönüşürlerdi.

ikincisi gümüş soylu insanlar. bunlar çok şanssızdır. ilk 100 sene boyunca çocuk kalırlar. sonra birden çok hızlı büyüyüp yaşlanıp ölürler. sık sık şiddete başvururlar ve tanrılara saygı göstermezler. yine de toprağa düştükleri zaman cin olmalarına izin verilir.

üçüncüsü tunç soylu insanlar. bunlar gümüşten de beterler. bunlar korkunç görünümlü, aşırı saldırgan ve güçlüdür. silahları gibi evleri ve aletleri de tunçtandır.demir işlemeyi bilmezler. bunlar ölünce cin olmalarına izin verilmiyor ve doğrudan hadesin yanına postalanarak sonsuza kadar karanlıklar içinde yaşamaya mahkum ediliyor.

dördüncüsü kahramanlar soyu olarak biliniyor. bunlar tunç soyundan daha iyidir. bunlar ölmüyorlar zeus'un tartatos'tan kurtardığı kronos'un egemenliği altındaki kutsanmışlar adasına gidiyorlar. orada her türlü acıdan münezzeh sakin bir yaşam sürüyorlar.

beşincisi demir soylu insanlar. bunlar hesiodos'un yani bizlerin soyu. bunlar gündüzleri didinir ezilirler geceleri de kıvranır dururlar. yani iyice bokun boku bir hayattır yaşadıkları.

bu soy meselesinin doğudan alındığı bilinmektedir. eski iran'da bir kral rüyasında bir heykel görmüştür başı altından, kolları gümüşten, kalçaları ve karnı tunçtan bacakları demirden ayaklarının da birazı demirden birazı kilden. bu hikayenin yunanistan'daki yansıması olabilir hesiodos'un soylar anlatısı.

" adet gördüğü için kan kaybeden kadın yedi gün kirli sayılacak. ona dokunan da akşama kadar kirli sayılacak. adet gördüğü günlerde kadının üzerinde yattığı ya da oturduğu her şey kirli sayılacaktır."

incil, levililer 15:19-20

ingiliz percy bysshe shelley tarafından aiskhylos'ın prometheus bound yani zincire vurulmuş prometheus oyununun devamı niteliğinde yazılmış olan oyun. zincirlerinden kurtulmuş prometheus anlamına gelir.

aydınlanma ile birlikte güçlenmiş romantizm akımı içerisinde prometheus'un kutsanması sürecinin çıktılarından biridir. aklın keşfini prometheus'un ateşi çalışıyla örneklendirmeye çalışan yaklaşımın en nadide örneklerinden biridir.

[...]

çünkü bu kaynaktan çıkmıştır aslında
o kadın dediklerimizin belalı soyu,
o ölümlü insanların baş belası.
fukaralığa bir türlü alışamaz kadınlar
hep bolluktur onların özledikleri.

nasıl ki arı oğullarının sığındığı yerde
hep beslerse verimli bal arıları
işi gücü kötülük olan yaban arılarını,
bal arıları her gün güneş batıncaya dek
bembeyaz petekleri öredururken
ötekiler sığınıp kovanların içine
başkalarının emeğiyle beslenirler.

işte bunun gibi bulutlarda gümbürdeyen zeus
yarattı baş belası olarak
kadınların soyunu ölümlü insanlara,
o kadınlar ki kötülüktür işleri güçleri
iyiliğen karşı kötülük sağladı onlarla.

kaynak
hesiodos, theogonia, 591-602

prometheus mal kardeşi epimetheus'a tanrılardan gelen hediyeyi açmaması gerektiğini söyler.
allah da ademe elmayı yememesi gerektiğini söyler.

zeus pandora isimli şahane bir kadın şeklindeki hediyeyi epimetheus'a gönderir. epimetheus kadın zaafından pandora'nın kutusunu * açar ve dünyaya kötülük yayılır.

şeytan yılan kılığına girerek havvayı kandırır. havva da adem'in elmayı yemesini sağlar. böylece kötülükten münezzeh cennetten kovulurlar ve kötülüğün kol gezdiği dünyada sınava tabii tutulurlar.

kadınlar erkekleri yoldan çıkarır ve tüm kötülüklerin anaları onlardır. en azından dinler-mitoslar bize böyle söylerler. bir klitorisli feminist olsa da sözlükte buna bir reddiye yazsa keşke.

koniyoloji - toz bilimi
kaliyoloji - kuş yuvası bilimi
batoloji - böğürtlen bilimi
brontoloji - gök gürültüsü bilimi
veksilloloji - bayrak bilimi
zigoloji - bir şeyleri birbirine bağlama bilimi

şimdilik vardır ancak uzun vadede ne olacağı şüphelidir.

(bkz: determined a science of life without free will)
(bkz: free agents)

özgür irade demek her daim bir dualizm inşa etmek anlamına gelir. bir bedenimiz ve biyolojimiz var bir de bundan bağımsız olarak işleyen bir ruhumuz, aklımız ya da başka bir şey.

çalışmalar şunu gösteriyor, bir şeyi istemek biyolojinin işidir. temek ihtiyaçlar -gıda, giyinme, barınma- hayatta kalma güdüsüyle, sevişmek ise üreme güdüsüyle alakalıdır. geri kalan her şey de sevişmek istemekle.

peki özgür irade nerede? özgür irade yapmayışta. yani acıkmak sizin elinizde değil ancak oruç tutmak sizin elinizde, sevişmeyi isteme sizin elinizde değil ancak tecavüz etmemek sizin elinizde. ama burada başka bir soru devreye giriyor, bizim elimizde olması ne demek? sizin elinizde olması bir dürtü karşısında prefrontal korteksiniz ile bir karar vermek demek. yani bir talep peyda olduğunda hemen ona ilerlemek değil, önce bir "bunu neden istiyorum?" diye düşünmek.


(bkz: özgür irade reddedişi)

bu düşünce işini de yaparken %100 özgür değiliz elbette. özgür düşünce şunlardan doğrudan ve kanıtlanmış şekilde etkilenir:
1- kan şekeri seviyeniz
2- doğduğunuz ailenin sosyoekonomik statüsü
3- sarsıntılı bir kafa yaralanması
4- uyku kalitesi ve miktarı
5- doğum öncesi ortam
6- stres ve glikokortikoid seviyeleri
7- acı çekiyor olmak
8- hangi ilacı kullandığınız
9- perinatal hipoksi
10- dopamin d4 reseptör gen varyantı
11- frontal korteksin darbe almış olması
12- çocuklukta istismara uğrama
13- mao-a gen varyantı
14- belli bir parazitin bulaşması
15- çocukken musluk suyunuzdaki kurşun miktarı
16- bireysel ya da kolektivist bir kültürde yaşamanız.
17- etrafta çekici birinin bulunması
18- korkmuş birinin ter kokusuna maruz kalmanız
.
.
böyle uzar gider. anlaşılması gereken tek cümle ile şudur: insan davranışının biyolojisi çok faktörlüdür.

bir insanın neyi ne için yaptığını şu anlık biyoloji %50'nin biraz üzerinde açıklıyor ancak orta-uzun vadede bu oran %100'e kadar çıkabilir. eğer biliminsanları bu konuda %100'e dayanırlarsa bileceğiz ki insanlarda özgür irade kesinlikle yoktur ve herkesin her hareketi tahmin edilebilir. yok bilimadamları oraya varamazlarsa ki şu an epey uzaklar, özgür irade hayır demek için ve eveti planlamak için var.

kaynak
sapolsky, r. m. (2021). davranış: en iyi ve en kötü haliyle insan biyolojisi. pegasus yayınları.s.570-602