ugur ismail 1. nesil yazar

conflict zone adlı şahane programı sunan, gazeteci kimdir ve ne iş yapar sorularının yanıtını personasında cisimleştirmiş gazeteci.

ibrahim kalın ile ibrahim kalın ile olan programını izlemediyseniz hemen izleyin ardına da cemaatçilerle olan programını yapıştırın. gazeteci konseptiyle ilgili fikirlerinizin çok daha netleşeceğine eminim.

bilincin sadece karbon bazlı yaşam formlarında gelişebilececeğini düşünen görüş.

ingilizcenin en son yok edeceği dil olacaktır.

kadına şiddet ve futbol taraftarlığı ilişkisi üzerine bir çalışmada şu sonuçlara ulaşılıyor:
yerel bir futbol takımı beklenmedik bir yenilgi aldığında kadına şiddet %10 artıyor. mağlubiyet beklentisi varsa bu gerçekleşmiyor.

takımın iddiası ne kadar yüksekse bu rakam o denli yükseliyor; takım playofflarda elenirse %13, derbi gibi önemli maçlarda elenirse kadına şiddet %20 artıyor.

türkiye gibi halkın %80'nin 4 büyük iddialı takım taraftarı olduğu ve kadına şiddetin "rutin"liği düşünüldüğünde futbol ve şiddet arasındaki ilişkinin ilgili bakanlıklar tarafından dikkatle incelenmesi gerekiyor.

kaynak
d. card and g. dahl, "family violence and football: the effect of unexpected emotional cues on violent behavior," quarterly j economics 126 (2011): 103.

pek çok memelide ereksiyon, bir erkeğin malını sergileyerek hakimiyetini gösterme işaretidir. dişileri erkeklerinden güçlü olan sırtlanlarda ise bu tam tersidir. bir dişi erkeği korkutmak istediğinde erkek ereksiyon olur ve bu ereksiyon " lütfen bana zarar verme! bak ben tehdit falan değilim!" demektir.

ayrıca dişi sırtlanların klitorisleri erkeklerdeki penis kadar büyüktür ve erekte olabilirler. aynı şekilde üst rütbeli bir dişi sırtlan ast bir dişi sırtlanı korkuttuğunda bu klitoris erekte olur. bu da erkek sırtlan ereksiyonuyla aynı anlama gelir: " beni incitme ben erkek gibi zayıf bir şeyim zaten!"

kaynak
sapolsky, r. m. (2021). davranış: en iyi ve en kötü haliyle insan biyolojisi. pegasus yayınları. s.118

sapolsky'ye göre bebekleri çok daha sevimli görmeye başlamalarına sebebiyet verir. onlara dokunma ve onlarla göz göze gelme sıklıkları artar. ayrıca tek eşliliği artırır ve partnerine daha fazla sempati göstermesini sağlar.

eğer karınızın kötü bir anne olduğunu düşünüyorsanız ya da sizle daha fazla ilgilenmesini istiyorsanız burnuna oksitosin sıkın. bilime güvenin.

peptit yapıya sahip nöroaktif iletken.

kadın ve erkeklerde seviyeleri ne kadar yüksekse çiftler arasında o kadar fiziksel çekim, senkronize davranış, sadakat ve muhabbet olur.

düzgün üzül parçası ile müzikal yeteneğini de konuşturan, normal hayatında sinirleri bozulmazsa gülmeyen, gibi dizisi sayesinde ülkemiz insanının yeni yeni tanımaya başladığı yaşayan efsane, yurdumuzda komedinin çıtası, tibet tilkisi suratlı komedyen.

bu imge antik yunandan gelmektedir. kronos(zaman)'un babası ve ilk tanrılardan uranos(gök) karısı (ve kızkardeşi) gaia(yer)'yı sürekli döllemekte ancak yavrularının günyüzüne çıkmasına izin vermemektedir. gaia bu durumdam son derece dertlidir ve çocuklarına dert yanmaktadır. kimse babaları uranos'a karşı çıkacak cesareti gösteremez, kronos hariç.

kronos babasının icabına bakacağını söyler ve gaia kronos'a "adamant"tan bir tırpan yapar. sonra onu pusuya yatırır. uranos gaia ile birleşmek için geldiğinde ise kronos uranos'un hayalarını keser. böylece yer ile gök birbirinden sonsuza kadar ayrılmış olur. aradaki dünyada ise kronos ilk kral olur.

işta azrail(aslında zaman/kronos)'in elindeki bu tırpan gaia'nın dövdüğü ve kronos'un uranos'un hayalarını kopardığı tırpandır.

kaynak

powell b., klasik mitoloji, çev.sinan okan çavuş, bilge kültür sanat, 2018, istanbul.s.112

hipotalamus/hipofiz/testiküler eksenindeki son basamak olan testisler tarafından salgılanan ve vücuttaki nöronlar dahil hücreler üzerinde etkisi olan bir hormondur.

testosteron genelde saldırganlıkla ilişkilendirilir ancak çağdaş araştırmalarda bu ilişkinin yanlış olduğu ortaya çıkarılmıştır. ingiliz endokrinolog john archer'dan alıntı yapmak gerekirse: "testosteron seviyeleri ile insan yetişkinlerindeki saldırganlık arasında zayıf ve tutarsız bir ilişki var ve gönüllülere verilen testosteron tipik olarak saldırganlığı artırmıyor".

peki o halde bu hormon ne işe yarıyor? aşağıda madde madde açıklayalım. önemli uyarı olarak da belirtelim bu etkiler bağlamsaldır, yani doğrudan bunu yapmaktan ziyade bu olayların olma gücünü artırandır.

1- en önemli olanı en önce söyleyelim: testosteron hormonun esas işlevi statü elde etmek ve onu korumak için gerekeni yapma isteği ile dolduruyor. yani, norveçte yüksek testosteronlu bir adam kibarlıktan kırılacak gibi davranırken, rakka'da esirlere işkence yapmak için en büyük gönüllü olacaktır.

2- güven ve iyimserliği artırırken korku ve endişeyi azaltıyor(1,2,3,4,5,6,7).

3- insanları kibirli, ben merkezci ve narsist yapıyor(8).

4- dürtüselliği ve risk alımı davranışını tetikleyerek insanları mantıksız da olsa daha kolay şeyi yapmaya yönlendiriyor(9,10,11)

5- hemen tüm memelerilerin daha iyi hissetmesini sağlıyor.(12,13,14,15)

6- testosteron'un artışı kas aktivitesinden çok hakimiyet, özdeşleşme ve özsaygıyla ilintili görünüyor. zira takımınız maçı kazanırsa vücut testosteron salgılar, takım sporu yaparsanız vücut testosteron salgılar, önünüze çıkan bir engeli aşarsanız vücut testosteron salgılar.

7- babalıkla ters orantılı olabilir. evli ve çocuklu kadınlar arasında yapılan araştırmada düşük testosteronlu erkeklerini kadınlar tarafından daha iyi babalar olarak tanımlandığı ortaya çıkmıştır. ayrıca çocuklarıyla ilgilenen erkeklerin ilgisiz babalardan daha düşün testosteron seviyelerine sahip olduğu ortaya çıkmıştır.



kaynaklar
1- l. tsai and r. sapolsky, "rapid stimulatory effects of testosterone upon myotubule metabolism and hexose transport, as assessed by silicon microphysiometry," aggressive behav 22 (1996): 357;

2- c. rutte et al., "what sets the odds of winning and losing?" tiee 21 (2006) 16. confidence and persistence: a. boissy and m. bouissou, "effects of androgen treatment on behavioral and physiological responses of heifers to fear-eliciting situations," horm behav 28 (1994): 66

3- r. andrew and l. rogers, "testosterone, search behaviour and persistence," nat 237 (1972): 343; j. archer, "testosterone and persistence in mice," animal behav 25 (1977): 479

4-m. elias, "serum cortisol, testosterone, and testosterone binding globulin responses to competitive fighting in human males," aggressive behav 7 (1981): 215

5- a. booth et al., "testosterone, and winning and losing in human competition," horm behav 23 (1989): 556;

6- j. carre and s. putnam, "watching a previous victory produces an increase in testosterone among elite hockey players," pne 35 (2010): 475;

7- a. mazur et al., "testosterone and chess competition," soc psych quarterly 55 (1992): 70; j. coates and j. herbert, "endogenous steroids and financial risk taking on a london trading floor," pnas 105 (2008): 616

8- n. wright et al., "testosterone disrupts human collaboration by increasing egocentric choices," proc royal soc b (2012): 2275.

9-p. mehta and j. beer, "neural mechanisms of the testosterone-aggression relation: the role of orbitofrontal cortex," j cog nsci 22 (2010): 2357;

10- g. van wingen et al., "testosterone reduces amygdala–orbitofrontal cortex coupling," pne 35 (2010): 105;

11- p. bos and e. hermans et al., "the neural mecha
nisms by which testosterone acts on interpersonal trust," neuroimage 2 (2012): 730.
12- c. eisenegger et al., "the role of testosterone in social interaction," tics 15 (2011): 263. testosterone lessens the stress response: v. viau, "functional cross-talk between the hypothalamic- pituitary-gonadal and -adrenal axes," j neuroendocrinology 14 (2002): 506. testosterone reduces the startle response in humans: j. van honk et al., "testosterone reduces unconscious fear but not consciously experienced anxiety: implications for the disorders of fear and anxiety," bp 58 (2005): 218; e. j. hermans et al., "a single administration of testosterone reduces fear-potentiated startle in humans," bp 59 (2006): 872.

13- general reviews: r. woods, "reinforcing aspects of androgens," physiology & behav 83 (2004): 279;

14- a. dimeo and r. wood, "circulating androgens enhance sensitivity to testosterone selfadministration in male hamsters," pharmacology, biochemistry & behav 79 (2004): 383;

15- m. packard et al., "rewarding affective properties of ıntra–nucleus accumbens ınjections of testosterone," behav nsci 111 (1997): 219.

çok ilginç bir deneye denk geldim bugün ve sizinle paylaşmak istiyorum.

amerika'da 1999 yılında yapılan bir araştırmada asyalı kadınların asyalılıklarının ve kadınlıklarının çakıştığı bir konu seçiliyor. bildiğimiz üzere stereotipik olarak asyalılar matemetikte iyidir. aynı şekilde kadınlar matematikte kötüdür. bu iki önyargı da yanlış bu arada ama amerika'da insanların böyle bir yaklaşımı olduğunu biliyoruz.

asyalı kadınlar 3 gruba ayrılıyorlar ve birinci grupta kadınlar sınava girmeden önce asyalı oluşlarını vurgulamak zorunda oldukları bir anket veriliyor. örneğin ingilizce dışında hangi yabancı dilleri konuşuyorsun, ailende ingilizce dışında dil bilen var mı vs.

ikinci gruba ise aynı şey kadınlık üzerine yapılıyor. örneğin yurtta kadın erkek odaları ayrılmalı mıdır? neden kadınlar ayrı katlarda kalmalıdır vs. şeklinde sorular soruluyor.

buralarda amaç (bkz: bilinçdışı dil etkileri) başlığında özetlenilen şekilde katılımcıları manipüle etmek. üçüncü gruba ise bir anket yapılmıyor yani tamamen nötr.

sonra bu 3 grup asyalı kadın matematik sınavına sokuluyor ve en yüksek yapanlar asyalı olduğu vurgulanan kadınlar çıkarken, ikinci sırada nötr olanlar, üçüncü sırada ise kadınlığı vurgulananlar oluyor.

araştırmacılar bu sonuca bakarak insanların aidiyetlerinin onların normatif eylemlerini pozitif ya da negatif etkileyebileceği sonucunu çıkarıyorlar.

bizim ülkemiz özelinde ise türklüğün savaşçılığının vurgulanması askerleri büyük ihtimal bunun vurgulanmadığı ülke askerlerine göre daha cesur hale getiriyordur. keşke ülkemizde savaşçılık dışında diğer değerler de vurgulanıp toplum bilime yönelik manipüle edilebilse.

kaynak

m. shih et al., "stereotype susceptibility: ıdentity salience and shifts in quantitative performance," psych sci 10 (1999): 80.

galatasarayın 3-0 kazandığı maçtır.

sözcüklerin gücü vardır. sözcükleri kullanarak bırakılan bilinçdışı etkiler, sosyal ve antisosyal davranışlarımızı etkiler.

en güzel örneklerden biri tutsak ikilemi oyunudur. bu oyuna katılan oyunculara oyunun ismi wall street olarak tanıtıldığında daha az işbirliği yapıyorlar. aynı şekilde oyunun ismini toplum oyunu olarak sunarsanız daha çok işbirliği yapıyorlar.

bizim sözlük için de geçerli bu durum. sözlükteki yazarların neredeyse tamamı ekşi sözlükte de yazar olmalarına karşılık bir haftadı açık sözlüğümüzde henüz küfür duyulmamıştır. (bkz: sözlükte küfür kullanımına denk gelinmemesi). bunun sebebi büyük ihtimalle vasattan firar sloganıdır :) bir diğer örnek olarak insanlara yukardaki oyunun adını nötr bir şey olarak belirtin ve oyuna başlamadan önce yardım-uyum-adil gibi rastgele kelimeler okutun, oyunda daha fazla yardımsever olacaklardır. tam tersi kelimeler ise tam tersi sonuçlara yol açacaktır.

bir diğer örnek aynı insanı black diye tanıtırsanız insanlar fakir birini düşünüyorlar, african-american olarak tanıtırsanız daha zengin.

bir diğer örnek insanlara bir ilaç verip bunu kullanırsanız ilaç %95 oranında yaşatacaktır derseniz insanlar ilacı kullanmaya yatkın oluyorlar, %5 oranda öldürecektir derseniz ilacı kullanmamaya. bir takım oyunu başlamadan önce bir oyuncuya bir şekilde "sadakat" kelimesini gösterirseniz takımlarına yönelik daha taraflı oluyorlar.

gerçekten insan zihninin bu zavallığını daha çok insana duyurmak gerekiyor.

kaynak
sapolsky, r. m. (2021). davranış: en iyi ve en kötü haliyle insan biyolojisi. pegasus yayınları.s. 91-92

beyinlerimiz ten rengine karşı inanılmaz bir alışkanlık geliştirir. insanlara saniyenin onda birinden daha az bir süre, onların bir şey görüp görmediklerinden bile emin olamayacakları kadar kısa bir süre bir yüz resmi gösterin. ardından resimeki yüzün ırkını tahmin etmelerini isteyin. doğruyu tahmin etme olasılıkları hayli yüksektir.

insanların ten renkleriyle değil karakterleriyle yargıladığımızı iddia etmeye bayılırız ama beyinlerimiz o ten rengini inanılmaz bir hızda kaydettiğinden emin olur.

yüz milisaniye içinde beyin fonksiyonu, yüzün sahibinin ırkına bağlı olarak iki kasvetli yola yönelir. birincisi tekrar tekrar elde edillen bir bulguya göre amigdala harekete geçer.
(bkz: amigdala) dahası bir kişi gizli bir ırksal ön yargıya testinde ne kadar ırkçı çıkarsa amigdalada o kadar fazla hareket görülür.

amigdalalar ötekilerle kötü bir şeyi ilişkilendirmeyi öğrenmeye hazırdır. dahası, insanlar başka ırktan nötr yüzleri aynı ırktan nötr yüzlere göre daha bir öfkeyle yargılar. yani beyazlar siyah bir yüz gördüklerinde amigdala harekete geçer.

bir diğer bulgu empati ile ilgili. insanlar kendi ırklarından olanların yüzlerini daha iyi hatırlarlar. normalde insanlara eline iğne batan bir insanı gösterdiğinizde irkilirler. insanların kendi ırklarından olanlara iğne battığında daha çok irkildikleri görülmüştür. aynı şekilde kendi ırklarından birinin başına kötü bir şey geldiğinde diğer ırktan birinin başına gelene nazaran daha fazla tepki gösterirler.

bir diğer komik durum beyazlara rap dinletildiğinde amigdalaları harekete geçerken, beyazların müziği sayılan metal dinletildiği zaman bu bölge harekete geçmez.

ancak elbette enseyi karartmaya gerek yok. zira amigdalanın hareketlenmesi medeniyet için can sıkıcıdır ancak beyin sadece amigdaladan ibaret değildir. yukarıdaki olaylar nasıl deney ve gözlemle kanıtlanıyorsa, insanlarda eğitim seviyesi arttıkça amigdalaya karşı prefrontal korteksin devreye girip amigdalayı yatıştırması da o kadar artıyor. yani insanlar ilk anda ırkçı tepkiler verseler dahi bu tepkilerin kontrolünü öğretmek ve bu ırkçılığın negatif sonuçlar yaratmasını engellemek de mümkün.

kaynak
sapolsky, r. m. (2021). davranış: en iyi ve en kötü haliyle insan biyolojisi. pegasus yayınları.s.80-88

bir milyona evi bırak araba vermiyorlar abi