ugur ismail 1. nesil yazar

ayhan yalçınkaya hocamızın uygun gördüğü başlıkla, "büyük sessizlik ya da eşitliğin eşitsizliği" olarak özetlenebilecek bir polistir.

sparta ile ilgili bilgileri maalesef kendilerinin sağlam bir yazılı kültürü olmadığı için çevredeki dostları ve düşmanlarından öğreniyoruz. aynı hunlar ve göktürkler için olduğu gibi. heredotos ve thukydides kısmen sparta ile ilgili bilgiler verse de esas kaynak ksenophon ve plutarkhos'tur.

"peloponnesos yarımadasının güneyinde dört ya da beş küçük yunan köyün­den oluşan bir toplululuktur spartalılar. bu köyler lakonia ya da lakedaimon ovasının yerleşim birimleridir ve topluca sparta polisini oluştururlar; yerleştik­leri ova ve polisin genel adı yüzünden spartalılar, lakedaimonlular olarak da anılırlar." coğrafyası itibarıyla denize uzaktır ancak tarıma verimlidir, bu sebeple denizci değil çiftçi bir topluluktur.

spartalılar akhaları yıkan dorların soyundandır ve ele geçirdikleri yerleri genel olarak kabile içinde eşit dağıtırlar. bu dağıtım sadece toprakları değil aynı zamanda o toprak üzerinde yaşayan insanları da içerir. bu kölelere helot denir. bu dağıtıma kleroi denir. başlangıçta ele geçirilen toprakların on bin aileye dağıtıldığı düşünülmektedir.

m.ö. sekizinci yüzyılda spartalılar messenia'yı fethederler ve bu şekilde artık kurulumunu tamamladığı söylenebilir.

siyasal örgütlenmenin temelinde söylenceler yer alırdı. kurallar rhetra'ya göre düzenlenmişti. çekirdeğinde 3 kabile olsa dahi zamanla ikiye düşmüştür bu sebeple de her zaman iki arghagetes'leri olmuştur. diğer önemli kurumlar ise gerousia ve apella'dır.

bu üçüne ek olarak bir de sparta'nın beş köyünün her birinin bir ephoros'u (devlet denetçisi) vardı. asli görevleri helotları gözetlemek ve kontrol altında tutmaktır.

sparta 3 toplumsal katmandan oluşmaktadır. spartiatlar, perioikoslar ve helotlar.

helotların m.ö. 630'daki ayaklanmaları şiddetle bastırıldı ancak bu süreç sparta'yı askeri ve dışa kapalı bir topluluk olarak iyice berkitti. m.ö. 550'de ticaret ve onun yarattığı kültürel hareketlilik neredeyse tamamen bitmişti. ünlü lykurgos yasaları bu dönemin ürünüdür. lykurgos, toprakları yeniden dağıtarak spartiarlar arasındaki tehlikli eşitsizliği ortadan kaldırmaya çalıştı.

spartalılar eğitime özel bir önem verirlerdi. spartiatlar agoge denilen sıkı bir eğitime tabii tutulurlardı.

sparta bu asketik, sade ve yalın hatalarını sürdürdükleri müddetçe güçlü kalmışlardır ve genel olarak emperyal politikalar izlememişlerdir. ancak bu özellikleri kayboldukça çözülüp dağılmaya başlamışlardır. bu dağılma ise büyük bir zaferin ardından başlamıştır.

(bkz: peloponez savaşı) bu zaferin etkisiyle kendi değerlerini yitirmeye başlayan sparta, 371 yılında kendileri gibi dor kökenli olan thebai'lilere yenilecek ve bir daha asla eski gücünü toparlayamayacaktır. bu savaşlar sonucunda kalan spartiat sayısı da 700'e düşecektir.

son not olarak; "sokrates'in öğrencilerinden antisthenes şöyle demektedir: "sparta, diğer şehir devletlerinin hepsinden üstündür. atina ile karşılaştırılacak olursa sparta, bir kadın topluluğunun yanındaki düzenli bir erkek topluluğunu andırıyor." ama tarihe damga­sını vuracak olan bu "kadın topluluğu"dur."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.34

"pers saldırılarına karşı kurulan attik-delos deniz birliği'yle bölgede en önemli güç odağı olmaya çalışan ve emperyal amaçlar gütmekten de çekinme­yen atina polisi, en sonunda sparta'yı karşısında bulmuştur. atina ve sparta ara­sındaki peloponnesos savaşı 431 yılında başlar ve kısa aralıklarla 27 yıl sürer. 404 yılında sparta, atina karşısında kesin olarak galip gelir."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.34

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

"her bir spartiatın lüks tüketim ve zenginlik arzusundan uzak, kendisini topluluğun çıkarlarına adayan, ortak yaşayan, ortak savaşan ve neredeyse or­tak ölen biri haline gelebilmesi elbette eğitimle mümkündü. bu nedenle sparti­at adayları agoge denilen sıkı ve katı bir eğitime tabi tutulmaktaydı. programa daya­namayacak özelliklere sahip çocuklar ve özürlüler daha baştan ölüme terk edi­liyordu. her erkek çocuk altı ya da yedi yaşına kadar ailesine aitti ama bu yaş­tan itibaren polisindi. yedi yaşına gelen çocuk, birlikte yaşayacağı ve yirmi yaşına kadar eğitim göreceği bir akranlar grubuna alınırdı. çocuklar yirmi yaşına geldiklerinde de siyasal haklardan belli ölçülerde yararlanmaya başlarlardı. bu haklara tam olarak sahip olabilmek içinse biraz daha zaman gerekmektedir; çünkü ancak otuz yaşına gelen spartiatlar apella'da yer alabilmektedir."

"eğitim konusunda sparta oldukça eşitlikçi bir görünüm çizer. kız ve erkek çocuklar arasında eğitim açısından herhangi bir fark gözetilmez. kız­ların eğitimi de esasta bedensel ağır­lıklıdır ve onlar da diğerleri gibi, çıp­lak ya da yarı çıplak sert bir eğitim sü­recine tabi tutulurlardı. ancak kuş­kusuz, burada gözetilen amaçlar ba­kımından bir farklılık olduğu da göz­den kaçırılmamalı. kız çocuklarının eğitiminin asıl amacı, sparta'ya layık gürbüz erkek çocuklar doğurabilme­leri için bedenlerinin güçlendirilme­sidir. on dört yaşına gelen çocuklar yetişkinlerin yanında ordugaha katılıp savaşı izlerlerdi.

"eğitimin bir diğer kısmı da krypteia denilen bir tür ko­manda eğilimidir. plutarkhos'a göre, gençler yanlarında kamaları ve tayınlan dışında hiçbir şey olmadan farklı yönlere, kırlara gönderilir; bunlar gündüz saklanır, gece ise özellikle fiziksel olarak öne çıkan ve tehdit oluşturabilecek helotları öldürürlerdi. eğitimin bu karakteri gereği, çoğu kaynak krypteia'yı bir tür gizli polis faaliyeti olarak değerlendirmiştir."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.32-33

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

"helotlar sayıları iki yüz bin civarında tahmin edilen toprağa bağlı kılınmış bir grup oluşturuyordu. kleroslarda (bkz: kleroi) çalışıyor ve hem klerosun sahibi olan aile­ye, hem kendi ailelerine bakıyorlardı. helotlar mal olarak kleros sahibine belli kalemleri sağlamak zorundaydı; buğday, şarap, yağ, peynir gibi. tahminen elde edilen ürünün yüzde altmışı kleros sahibine gitmekteydi. mevsimsel kıtlıklar ve toprağın veriminin giderek düşmesi, ürünün önemli bir bölümünün kleros sahibine gitmesi nedeniyle helotlar, ağır çalışma şartlan altında eziliyorlardı. ay­rıca helotlar savaş zamanlan hizmetkar olarak klerosun sahibine eşlik ediyorlar­dı. yaşam koşullan öylesine ağırdı ki spartiat şair tyrtaeus bunları aşın yük vu­rulmuş eşeklere benzetmişti."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.32

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

"sayılan otuz bin olduğu sanılan perioikoslar (çevredekiler), yıkılan mykene uygarlığından kalan akhalardı ve bunlar sparta karargahına görece uzak yerle­şimlerde yaşıyorlardı. toprak ve taşınır mallara sahip olabiliyorlar ama bunun karşılığında sparta'ya haraç veriyorlardı. aynı zamanda hiçbir siyasal hakları yoktu ama helot da değillerdi. spartiatlarla ilişki kurmaları, hele evlenmeleri ke­sinlikle yasaktı. perioikoslardan askerlik hizmetinde yararlanılırdı ama yine temas yasağı gereği, kesinlikle spartiatlarla aynı birliklerde örgütlenemezlerdi. si­yasal herhangi bir haktan yararlanamadıkları halde spartiatların sayısı da düş­tüğü oranda savaş işinde onlara binen yük artıyordu ve bu da en önemli şika­yet konusuydu."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.32

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

"niceliksel olarak sayıları az da olsa, hakim sınıfı oluşturan spartiatlar, `ly­kurgos` reformlarından sonra soy bağları dışında bağlarla da birleştirilmeye çalı­şılsa bile, esasen birbirlerine soy bağlarıyla bağlı bir topluluk oluşturuyorlardı. her bir spartiat ailesi bir klerosa (bkz: kleroi) sahip olmakla birlikte, sahip olduğu topraklar­da değil, sparta'da, yani karargah yerleşiminde otururdu. kleros sahibi spartiat aslında mülk sahibi değildi. yani, ne toprağı, ne de üstündeki canları alıp sata­mazdı. topraktan kovamazdı. toprak ve üstündekiler kolektifin ortak malıydı; ilgili ailenin tasarrufuna terk edilmişti ama her halükarda ortak maldı. sparti­at, tasarruf hakkını elinde tuttuğu toprakta ya da başka herhangi bir işte çalışa­mazdı. ticaret, zanaatkarlık gibi alanlar kesinlikle bir spartiat için düşünülemez alanlardır. kleros sayesinde yaşamlarını sürdürür ve bunun karşılığında tek iş­leri askerlik olurdu. kleros miras konusu da değildi. ailenin reisi ölürse, kleros sahibi ailenin en büyük erkek üyesiydi. spartiatlann nüfusu, herodotos'a göre m.ö. 480'de 8000'di; thukydides'e göre, m.ö. 418'de 3500'e inmişti, ksenophon'a göre ise ö.ö. 371'de sadece 1500 spartiat bulunmaktaydı. bunun nedeni spartiatların savaşlar yüzünden erimesinin yanı sıra, kendi içlerindeki eşitsizlikler yü­zünden, mensuplarının spartiat statüsünü kaybetmesiydi de."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.31

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

sparta'da 30 yaşını doldurmuş spartanlardan oluşan gerousia'nın yasalarını oylayan meclis. önüne gelen teklifleri tartışma hakkı yoktur, sadece onaylama ve reddetme hakkı vardır. savaş ve barış kararlarını onaylayan bir meclis olarak sparta polisinin kilit kurumlarından biridir.

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

sparta'da aristokratik bir kurul olarak, messenia'nın fethinden sonra ortaya çıkan yaşlılar meclisi. iki arghagetes dışında altmış yaşını aşmış 30 yaşlıdan oluşurdu. düzenli olarak toplanır ve yasaları düzenlerlerdi. bu yasalar apella'da oylanırdı.

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

sparta'nın iki kralına verin unvan. barış zamanında uyuşmazlıkları çözmek, gerousia toplantılarına katılmak ve dini işleri yerine getirmek gibi işler üstlenirler. savaş zamanında ise ordunun komutanıydılar ve sparta dışına çıkıldığı an sınırsız yetkileri vardı.

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

delphoi kahininin efsanevi yasa koyucu lykurgos'a söylediğine inanılan hikmetler, kurallar bütünü. sparta'nın siyasal örgütlenmesinini temelinde yer almaktadır.

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

"sparta adı lakedaimon polisinin merke­zi durumundaki askeri bir karargah olan sparta'dan kaynaklanmaktadır. sparta soy bağlarıyla birbirine bağlı topluluk üyeleri­nin hep birlikte sade bir yaşam sürdüğü bir karargah yerleşimi olduğu için, bu sı­nıfın sade yaşantısına atfen spartan (sa­de, dünya zevklerinden uzak yaşam tar­zı), yine bu sınıfın kültür ve sanat dünyası­na uzaklığı ölçüsünde yalın hayatları sözü çok fazla önemsemediğinden lakonik (kı­sa ve özlü söz) sözcükleri günümüze ka­dar gelmeyi başarmış durumdadır. sparta karargahında yaşayan özel statülü bu gru­ba, aynı terimden hareketle spartan denil­diği gibi spartiat da denir."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları. sf.30

öncelikle, (bkz: sparta nasıl bir polistir?)

ad çekme, kura anlamına gelen kleros'un çoğuludur.

kendisini batıda siyasal düşünceler kitabından tanıdığımız, antik yunan'ı anlatışına hayran kalmamanın mümkün olmadığı, sbf'de hocalık yapmış emekli akademisyen.

"ocağında kutsal ateşin sü­rekli yandığı şehir ya da devlet konağı, daha özel olarak siyasal konaktı. `aris­toteles`, solon öncesi dönemde bütün arkhonların burada oturduğunu belirtir. sözcüğün köküne bakıldığında "başkanın evi" anlamında prytanisle ilişkili ol­duğu anlaşılır. yeni bir koloni, yani yeni bir polis kurulacak olduğunda, göç eden kişiler, yanlarına bu kutsal ateşten alır ve gittikleri yerde öncelikle bu ateşle yeni bir ateş ya da ocak yakarak burayı işaretler ve yeni bir polisin inşasına gi­rişirlerdi. o ateş ya da ocak yanmadan önce orası, henüz bir polis kurulmadığı için, bir kaos dünyası iken, ateşle birlikte artık orası, kendiliğinden tanrısal ve içkin bir düzenliliğe çevrilerek bir kozmosa, yani düzenlenmiş, kaotik olmak­tan çıkmış bir alana dönüşürdü. ateşin işaretlediği bu alan aynı zamanda yeni polisin de merkezi olurdu. öyle ki polis sözcüğü ilk dönemlerde yalnızca "yük­sek kent" ya da "tepedeki kent"i ifade eder. bunun dışındaki yerleşime ise asty adı verilmektedir. bazı polislerde kullanılan akropolis sözcüğü, işte bu yüksek kenti anlatmaktadır; polisin temel tapınaklarının ya da kült merkezlerinin ve en önemlisi prytaneionun bulunduğu alanı."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları.sf.26

"başlangıçta kabile şeflerini niteleyen arkhon, kabile şeflerinin kendileri­ni aristokrasi olarak örgütlemeyi başarmaları ve yönetim işini tekelleştirmele­riyle giderek poliste üst düzey yöneticileri nitelemek için kullanılmaya başlana­caktır. aynı şekilde demokrasinin evrimiyle, artık bu yöneticilikler aristokrasi dışındaki kesimlere açılsa da terim aynı biçimde kullanılmaya devam edecektir."

kaynak
ağaoğulları, m. a., türk, d., yalçınkaya, a., yılmaz, z., & zabcı, f. (2012). sokrates'ten jakobenlere: batı'da siyasal düşünceler (3. bs). iletişim yayınları.sf.26