şiir çevrilebilir mi?

banu tellioğlu buradaki makalesinde şiirin çevrilebilir olup olmadığını tartışıyor çeviriyi çevirenin yeni bir eseri olarak düşünerek meseleye yaklaşmamız gerektiğini söylüyor. ayrıca (bkz: skopos kuramı)

ben radikal "çevrilemez" taraftayım. oktay rifat da benimle hemfikir:
"nerval'in çok ünlü bir sonesinin ilk dörtlüğünü gelişigüzel aktarayım size. 'kasvetliyim / dulum /avutulmadım. / kulesi yıkılmış akitanya prensiyim. / tek yıldızım öldü, yıldız serpili lavtam / melankolyanın kara güneşini taşıyor.' bu dörtlüğün içinde bir iki sözcük var ki türkçe karşılığı yok. dizenin başında ilk sözcük olarak kasvetliyim deniyor. nerval koyu karanlıktan üretilmiş bir sıfatı, karanlıksal gibi bir sözcüğü isim olarak kullanıyor. anlaşılmaz, güç anlaşılır anlamına da geliyor bu sözcük. üstelik bir hıristiyan için karanlıkla şeytan arasında bir ilinti bulunduğunu, bunların şeytana karanlıklar meleği dediğini de anımsatmak isterim. başka çağrışımları da var. ne yapacaksınız, nasıl aktaracaksınız metindeki ténébreux sözcüğünün anlamını! akitanya fransa'nın tarihsel bir bölgesi. ortaçağı anımsatıyor fransıza. bize bir şey söylemiyor. kulesi yıkılmış akitanya prensinin mutsuzluğunu biz nasıl kavrayalım! not mu düşeceğiz şiirin altına! "

birinci olarak şiirde kullanılan her kelime, kullanımından imtina edilen kelimeleri de gösterir. kalp yerine yürek ya da gönül kullanılması neyin tercih edilirken neyin de tercih edilmediğini gösterir. çeviride bu vazgeçişten haberdar olamazsınız zira kelimeleri zaten bilmiyorsunuz.

ikinci şair kelimeyi sırf o dile ait bir hınzırlıkla donatmış olabilir. örneğin murat menteş'in şiirleri bu konuda çok belirgindir. kelimelerin türkçe oluşlarının yarattığı aliterasyon ve asonans sanatları başka dilde hiçbir şekilde aktarılamaz.

üçüncüsü şiirin yazıldığı tarih ve şartlar son derece önemli. oktay rıfat'ın da vurguladığı gibi orta çağın feodal beylerinin yalnızlığını sen anadolu köylüsüne nasıl tercüme edeceksin? ağa'nın yalnızlığı diye mi?

dördüncüsü tüm bu eleştiriler roman ve araştırma metinleri için de söylenebilir. onlar da mı çevrilmezdir? hayır. şiir özel bir sanat dalıdır. tamamen kelimelerin ağırlıklarını kullanarak bir anlam çizer. özgürlük istiyorum diyen biriyle hürriyet istiyorum diyen biri sizce de farklı bir şey söylememiş midir? hele serbesti istiyorum! demişse tamamen bambaşka bir anlam iletiliyordur. bu sebeple romanlarda ve araştırma metinlerinde bir kaç kelimenin anlamının kaybı telafi edilebilir ancak şiirde tek bir kelimenin kaybı dahi kabul edilemez.

bu sebeplerle şiir çevrilemez ancak şiir çevirileri çevirmenin özgün eserleri olarak okunabilir.