zeigarnik etkisi

yarım kalmış, tamamlanmamış işlerin daha çok hatırlanması olayına verilen isim.

yarım kalmış aşkların, tamamlanamamış ödevlerin, "arkası yarın" dizilerin daha çok hatırlanmasının altında bu etki yatar. sovyet -litvanyalı- psikiyatr bluma zeigarnik tarafından ortaya çıkarılmıştır.

bu sonuca varılmasını sağlayan deneyler aşağıdaki gibi:

deney -1 zeigarnik, bir takım deneklerden, bir seans içinde birden fazla defada, belli renkteki boncukları, kendilerine verilen sırada dizmelerini ister. ancak, zeigarnik bazen, boncuk dizilmesi esnasında, deneklere engel olup, boncuk dizme işini yarım bıraktırır. söz gelimi, her bir denekten, on beş defa ve istenilen sırada boncuk dizmesi istendiğinde, bu on beş adet dizme işlemi içindeki herhangi üç adedinde, boncuk dizme işlemi yarım bıraktırılır. daha sonra zeigarnik, aradan belli zaman geçtikten sonra, deneklere, hangi dizimlerin akıllarında kaldığını sorduğunda, "kendilerine yarım bıraktırılan boncuk dizimleri" olduğunu söylerler.

deney-2 bir grup deneğe, bir roman okumaları ve romana ait detayları aktarmaları istenir. detayların hatırlanması konusunda, deneklerin romana, beklenilen düzeyde konsantre olamadığı görülür. bir başka deneyde ise, tamamlanmamış işleri olan ancak, bu işleri tamamlamaları için kendilerine plan yapmalarına izin verilen kişilerin (işleri tamamlamaları için değil, tamamlanmamış işlerin nasıl tamamlanacağına yönelik plan yapmaları için) okudukları romana ait detayları daha iyi hatırladıkları görülür. buradan şu anlam çıkmaktadır ki, zihnin bilinçdışı çalışan kısmı, başka bir işe daha rahat geçebilmesi için, bir evvelki işin bitirilmesi doğrultusunda, bilinç dâhilinde çalışan kısma (prefrontal kortekse) plan yapması için baskı yapmaktadır. aksi halde, sonraki işler (belki de bütün bir hayat) negatif olarak etkilenebilecektir.

deney -3 zeigarnik deneylerinden altmış yıl sonra, kenneth mcgraw, deneye katılan deneklerden belli bir ödül karşılığında olmak üzere zor bir yapbozu yapmalarını istedi. deney başladıktan belli bir süre sonra hiç kimseye, yapbozu tamamlamasına fırsat verilmedi ve deneyin bittiği söylendi. ancak deneklere, yapbozları tamamlamadıkları halde ücretleri ödendi. deneyi tertipleyen uzmanlar, deneyin yapıldığı ortamdan ayrıldılar. ancak deney, asıl bundan sonra başlıyordu. deneye katılanların büyük çoğunluğu, kendilerinden istenmediği halde, deneyin yapıldığı ortamda kalarak yapbozu tamamlamaya devam ettiler. [1]

tabi buna hakikat gözüyle bakmamak lazım burada böyle bir durumun olmadığı yönünde bulgulara ulaşılmış. karşılaştırmak için zeignarnik'in orijinal makalesi de burada

özellikle yazılım alanında işe yaradığına dair de gözlemler var. örneğin bir profil oluşturmadan profilinizin %64'ü tamamlandı derseniz insanlar %100 olmak için biraz daha zaman harcıyorlar.[2]

bu fenomenin ortaya çıkma sebebinin de beynin bir işi bitirmeye programlı olmasıyla açıklanıyor. beyin bir işi bitirmediğinde onu bitirene kadar stres hormonu salgılıyor. yani aslında bir çok yarım kalmış projesi olan insanın daha fazla projesinin yarım kalmasını sağlayan sürekli yorgunluk ve baskı altında hissetme hissi tamamen bununla alakalı olabilir.

netice olarak bir işe ya başlamayın ya da başladıysanız onu bitirdiğinizden emin olun. yoksa ne bitirebileceksiniz ne de unutabileceksiniz. bu durum da beyninizde ekstra bir yük yaratacak diğer düşünme becerilerinizi de sakatlayacak.



kaynak
1- https://web.archive.org/...ma-durtusu-zeigarnik-etkisi.html

2-https://en.wikipedia.org/wiki/Zeigarnik_effect#cite_note-11