inanma çıtası

hakkında ya hiç ya da gerekli derinlikte bir bilgi sahibi olmadığımız bir tanıklık karşısında ilgili bilgiyi doğru ya da yanlış olarak kabul edip ne yapıyorsak o sürece devam etmemizi sağlayan sınır.

örneğin "deleuze'un aptallık konusundaki görüşleri nelerdir?" sorusunun yanıtı hakkında hiçbir şey bilmiyorum. yanıt için bu soruyu yanıtladığını iddia eden bir metni okumaya başlıyorum. bu metinde deleuze'un aptallıktan ne anladığı açıklanıyor ancak açıklamanın doğru ya da yanlış olduğunu bilmem mümkün değil. bir filozofun spesifik bir konu hakkındaki fikrini bilebilmem için o filozofu derinlikli bir şekilde çalışmam gerekiyor ancak buna ne zamanım ne yeterliliğim ne de niyetim var. o halde önümdeki metine dayanarak mezkur konu hakkında bir şey söyleyebilmem için aşıldığını gösterebileceğim bir sınıra ihtiyacım var.

bu sınır sadece bir diğer insan olabilir. zira sadece o yaptığından sorumlu olabilir. ancak yine de bu sınır herhangi bir insan olamaz. sorumlu tutulabilmesi için işi kendi rızasıyla yapmış olması gerekir. ek olarak bu işin ehli olduğuna dair ortada bir karine olmalıdır.

inanma çıtası tam olarak bu karinenin belirlenmesi sürecinde sorunsallaşır. zira herhangi bir kimse herhangi bir konuda kendini otorite ilan edebilir. o halde ilgili konuda kabul edeceğimiz otorite sınırları belirlemek zorundayız. örneğin deleuze ve aptallık konusunda ilke karadağ'ın cogito dergisinde çıkan yazısı benim için inanma çıtasını aşar çünkü (a) metnin yazarı fransa'da felsefe phd'si sahibidir bkz (b) ilgili metin hakan yücefer'in editörlüğünde yayımlanmıştır. (a) için, fransız felsefe geleneği felsefe denen mesleğin ana kaynaklarından biridir ve fransa'da ciddiye alınması gereken bir felsefe kamuoyu vardır. burada yüksek felsefe öğrenimine kabul edilmiş birisi mutlaka uzun yıllarını felsefeye adamış birileri tarafından sınanmıştır. (b) için hakan yücefer en azından ülkemizde kendi alanındaki bir kaç otoriteden biridir.

inanma çıtası kişinin kendi derinliği ile doğrudan bağlantılıdır. hiçbir şekilde felsefe ile ilgilenmeyen biri de benim referansımı ya da deleuze yorumumu hakikat kabul edecekken aynı şekilde mit'de bir felsefe profesörü aynı metnin hakikati yansıttığını düşünmeye tenezzül dahi etmeyebilir.

bu konuda önemli olarak gördüğüm şey inanma çıtasının herkes için bir şekilde gerçekten ilişkide olduğu bir insan sayesinde ortaya çıkıyor olmasıdır. örneğin hegel'in felsefe tarihi kitabında anlattığı platon yine benim akademik derinliğim içinde inanma çıtasını aşıyor olarak görünmelidir. ancak öyle olmaz. hegel'in anlattığı platon'un platon hakkında sahih bir kaynak olduğuna inanmak için (a) tanıdığım ve güvendiğim birinin -bu tanıma ve güvenme derin bir kişisel ilişki olarak değil daha ziyade tüm insanlara uyguladığımız içgüdüsel sınavın sonucu şeklinde düşünülmelidir. sahte olmadığına ikna olduğumuz bir takım yetkinlik izlenimleri sayılabilir- referansını (b) eğer böyle bir referans bulamazsam -yani bir şekilde tanıdığım kimse bu konuda en ufak bir fikre sahip değilse- tanıdıklarım arasında daha genel bir konuda bilgi sahibi olanın ikincil referansını ararım. yani platon'u hiç okumamış bir felsefe lisans öğrencisinin "benim platon uzmanı hocam hegel'in bu yorumunu kaynak gösteriyor" deyişi dahi bu zinciri başlatabilir. zira hegel her ne kadar tarihe geçmiş bir şahıs olsa da aradan üç yüz yıl geçmiştir ve bu sürede analiz nitelik olarak gelişmiş-değişmiş olabilir. bugün bir sınama yapacaksak bugünü bizimle birlikte yaşayan bir kimseye güvenmek zorundayız. kimse eskimiş bilgilerle vakit kaybetmek istemez.

netice olarak hepimizin inanma çıtaları var. ancak bunu "bilinçli" bir şekilde uygulamaya -hangi konuda kimlerin referanslarını dikkate alıyorum ve bu dikkate alışı nasıl geliştirebilirim? - koyup sürekli bu çıtayı yükseltmeye çalışmak hem kişisel olarak hem de toplumsal olarak bana son derece faydalı görünüyor. inanma çıtalarını bilinçli olarak yaratmak, geliştirmek ve birbirine bağlayarak herkes için "daha az hatalı bilgi" koridorları yaratmak zannediyorum ki -özellikle ai çağında #7511- gittikçe insanlar için daha gerekli olacak.