adalet

adalet pek içinden çıkabildiğim bir kavram değil.
hukuksal adalet tam da insanların duygusal karmaşıklığından dolayı insanlara bırakılamayacak tercihlerden dolayı oluşturulmuş bir yapı. ve orada da sorgulanacak taraflar tabi ki var.

insanlar yalnızca çok hücreli canlılar olarak ileri seviyede evrimleşmiş ve "geri kalan her şeyin bir parçası" olabilirler. ama bu duygusal canlılar olduğumuz gerçeğini değiştirmiyor. benliğini ön planda tutan, yaşamını anlamlandıran veya anlamlandırmaya çalışan, özgür irade her ne kadar tartışmalı bir konu olsa da türün devamına veya sağlığına hizmet etmekten farklı tercihler yapan, yapmazsak depresyona falan girebilen canlılarız. suçluluk hissetmeden küf mantarından daha değerli yaşamlarımız olduğunu düşünüyoruz. peki öyle mi değil mi buna kim karar verecek?

etik tartışmalarda da olduğu gibi (bkz: etik tartışmalar no-1) (bkz: etik tartışmalar no-2) adil olmayı amaçladığımız bu gibi durumlarda bizim için mutlak bir doğru seçimden söz etmek mümkün olamıyor. çünkü iki yaşamın değerini karşılaştıracak veya ölçecek aletlerimiz yok. aynı şekilde niyeti cezalandırmak mı doğru sonucu cezalandırmak mı bilemiyoruz.
veganlar canlılara adil mi davranmış oluyorlar yoksa uzun vadede davranışlarının bir etkisi yok mu hatta olumsuz sonuçları olabilir mi emin olamıyoruz.

bundan başka, bilinçli canlılar olarak hayatımızı kolaylaştıran şeylerden uzak durmamız çok zor. diğer canlılara ve geleceğin dünyasına adil olmak adına bile olsa bu böyle. hızla değişen dünyada çok fazla uyarana maruz kalarak stres altında yaşıyoruz. neredeyse her dakika bir karar veriyoruz, düşünmemiz ve kontrol etmemiz gereken çok fazla şey var. stres sadece psikolojik sağlığımızı değil fiziksel sağlığımızı da bozuyor. böyle bir noktada önce kendimizi düşünmemiz gerekiyorsa önce kendimizi düşünüyoruz. insanlara her gün şu özel otomobilinize binip çevreyi kirletmeseniz de toplu taşıma kullansanız demek bile çok zor. insanların çoğu günlük hayatlarını en çok kolaylaştıracak şekilde davranmayı seçecekler. bu kadar mikro bir konuda bile anlaşmak kolay değil. adil olmalarını beklemek fazla iyimser görünüyor. nasıl olacak?

yine hukuksal siyasal kontrollere ihtiyaç var. bir ödül ceza sistemi gibi değil belki ama çevre koruma yasaları olacaksa örneğin bu yasalara uyan insanların hayatlarını başka biçimlerde kolaylaştıracak düzenlemelere ihtiyaç var. toplu taşıma kullanan insanların sağlığını veya bedensel bütünlüğünü tehdit etmeyecek şekilde yolculuk edebilmesi ve makul miktarda konforları olması gerekiyor, gibi gibi. yoksa insanları bencillikten nasıl vazgeçirebiliriz bilmiyorum.