anaksimenes kimdir?

`anaksimenes `miletos okulu'na mensup filozofların sonuncusudur. 585-525(528) yılları arasında yaşamış olduğu düşünülmektedir. babasının adı eurystratos'tur. doğa üzerine adlı bir kitap yazmış olsa da bugün o kitaptan sadece bir kaç cümle bize ulaşabilmiştir. anaksimenes üzerine değerlendirme yaparken ondan kalan cümlelerin son derece az olduğunu her zaman akılda tutmakta fayda var.

anaksimenes,
1- hocası anaksimandros'un aksine süslü bir nazım üslubu kullanmamış yazılarını nesir şeklinde dercetmiştir.

2- anaksimenes'in astronomisi bir bakımdan anaksimandros'a göre bir gerilemeyi temsil eder. anaksimandros'un boşlukta duran silindir şeklindeki dünya görüşüne karşı havada bir yaprak gibi yüzen bir masa kapağı şeklindeki dünyayı öne sürer. dünyanın nerede olduğunu sorusuna thales "suyun üstünde!" diye yanıt verirken, anaksimenes havanın üstünde yanıtını verir. anaksimandros güneşi dünyanın altından geçirirken o güneşi dünyanın etrafından döndürür. ancak bir diğer bakımdan da ilerlemeyi temsil eder. örneğin ilk defa gezegenler ile yıldızlar arasındaki farkı tanımlayan, güneş ve ay tutulmalarının sebebini doğru tespit eden kendisidir. aynı zamanda sabit yıldızları kristal kürelere çakılı çiviler olarak olarak tarif etmesiyle avrupa'da iki bin yıl boyunca sürecek olan "şeffaf kürelere çakılı gök cisimleri" öğretisinin kurucusu sayılabilir.

3- anaksimenes'i önemli kılan şey evreni açıklamaya çalışırken nasıl sorusuna da odaklanmasıdır. ilkel bir deney sonucunda - dudakları büzerek üflersek soğuk açarak üflersek sıcak hava veriyor oluşumuz- havanın yoğunlaşarak ya da seyrelerek diğer şeylere dönüştüğünü iddia etmesidir. hava, ilgili deneyde gördüğümüz üzere yoğunlaştığında soğuk genişlediğinde sıcak olduğundan diğer her şeyin arkhesidir. genişledikçe ateşe, yoğunlaştıkça toprağa, taşa dönüşür ve bildiğimiz her şeyi oluşturur. ne thales ne de anaksimandros kendi öğretilerinin nasılını gözlemlenebilir bir şekilde açıklamamıştır.

4- en önemli bilimsel başarılarından biri hava ile boşluk arasında bir ayrım yapmış olmasıdır. ancak havayı da sonsuz fakat belirli olarak tanımlamıştır. bu şekliyle tözün belirli oluşunu thales'ten, tözün sonsuz oluşunu ise anaksimandros'tan alarak ikisini birleştirmiştir. onun arkhe'si olan hava belirli ancak sonsuzdur.

5- anaksimenes'in arkhe olarak havayı seçmesinin en önemli sebeplerinden biri de hava ile ruh arasındaki benzerliktir. yunancada psykhe aynı zamanda hava ve nefes anlamına gelir. canlılar nefes almayı bıraktıklarından ölürler o halde nefes ruhtur.

6- anaksimenes'e göre soluduğumuz hava ile evreni sarıp sarmalayan ve dünyayı sabit tutan hava aynı havadır. bu önemli bir düşüncedir zira mikrokozmos olan insanla makrokozmos arasında birlik var sayılmaktadır. bu da var olanlar arasındaki tüm farkı niteliği dışlayarak nicelik derecesi farkına indirger. nitelikten niceliğe bu geçiş modern bilimin de ısrarla takip ettiği bir yoldur.

7- anaksimenes'in havası kendisini etkileyecek bir ikinci şeyi gerekli kılar. bu ikinci şey boşluk ise birinci şey bu boşlukta az veya çok olan bir şey olmak zorundadır ki bu şeyler atomlardır. anaksimenes'in bu örtülü önermesi ilerde demokritos ile tanımlanacak olan atomlar fikrine yol açmış olabilir. bu şekilde anaksimenes'in demokritos ve leukippos'un manevi babası olduğu söylenebilir -ki ikisi de anaksimenes'i büyük hayırla anmaktadır.

arslan, a. (2011). sokrates öncesi ve yunan felsefesi (4. bs). istanbul bilgi üniversitesi yayınları.sf. 115-126.