the dawn of everything

david graeber ve david wengrow tarafından 2021 yılında yazılmış epey iddialı bir kitap.

kitapta bir kaç çok önemli argüman var. bunlardan birincisi şehirlerin tarımdan önce de var olduğu iddiası. yazarlara göre insanlar tarımdan çok önce şehirler inşa etmeye ve oralarda farklı sürelerde kalmaya zaten başlamışlardır. insanlar tarımın ne olduğunu anladıktan sonra ise neredeyse üç bin sene tamamen tarım yapmadan önce hibrit bir formda yaşıyorlardı yazarlara göre. siyaset bilimini temelden sarsacak bir iddia.

bir diğer önemli iddia insanların farklı zamanlarda farklı idare mekanizmalarını deniyor olmaları. yani kış zamanlarında baya polisli bürokrasili devletler kurup bahar geldiğinde ne kral ne otorite tanıyıp hayatlarına devam ettikleri. bir dönem kral olan 6 ay sonra tamamen sıradan bir insan olabiliyor. devletin kuruluşuna dair önemli bir nokta.

bir diğer önemli iddia avrupa aydınlanmasının amerikan yerlilerinin siyasal eleştirileri neticesinde kendine bir çeki düzen verdiği. özellikle kandiarok isimli bir devlet adamının mülkiyet ve itaat ilişkileri ile ilgili yaptığı eleştirilerde somutlaşan bu yerli eleştirisinin avrupa'da gerçek anlamıyla yankılandığı ve belki de aydınlanmanın temellerini oluşturduğunu iddia ediliyor. bence de fazla iddialı ancak argüman son derece ikna edici şekilde oluşturulmuş bence bir dinlemeye değer.

son olarak özel mülkiyetin dini ritüeller ve kutsal objelerden türediğini iddia ediyor yazarlar. yani ilk özel mülkler kimseye özel değildi herkese özeldi. herkesten korunan kutsal metinler, eşyalar vb. bir metadan insanları dışlayabilme fikrini doğurdu diyor. antropolojik kanıtlara dayanılarak anca bu kadar derinleşilebiliyor demek ki. kutsal bir şey olmadan bir tek kimse tek bir taşı beğenip yanında taşıyarak bile başlatmış olabilir bu süreci. ama tabi böyle bir şey ne ispatlanabilir ne de sınanabilir.

elbette çok daha fazlası var kitapta ancak detaylı bir değerlendirmeye girmeyeceğim. bu temel iddiaları nasıl detaylandırıldığını merak edenlere öneriyorum sadece.