tanka nedir?

genellikle 5 satırdan ve 31 ya da daha az heceden oluşan kısa 1200 yıldan fazla bir tarihe sahip klasik japon lirik nazım türüdür.

"the hot water in
the abandoned kettle
slowly cools
still carrying the resentment
of colder water"

-tada chimako

ilk çıkışı 8. yy'da man'yoshu'nun zamanında uzun şiirleri kısa şiirlerden ayırmak için kullanılmasıyla başlamış ve bunlara 'waka' denmiş. ancak 'kokinshu' adlı waka şiirlerin bulunduğu derelemeden sonra japon edebiyatında bu şiirler popülerleşmiş ve 9.yy/10.yy arasında, başta gelen formlardan biri olmuş. aynı zamanda modern haiku'nun gelişiminde önemli bir yere sahip olan masaoka shiki, 12.yy başlarında waka'nın yenilenip modernleşmesini öne sürerek 'tanka' terimini getirmiş.

5,7,5,7,7 veziniyle yazılan tanka'lar bazı yerlere göre ritmik bazı yerlere göre ritmik olmayan şekilde yazılıyor. bu şiirlerin başlıkları yoktur ve konuya odaklanır. bir sürü dönemde şekli ve içeriği değişmişse de hep duyguların şiiri olmuştur. haiku'ya kıyasla daha eski olan bu form, haiku'nun tersine metafor kullanır ve bir alıntıya göre doğa ile alakalı yazılan tanka'lar uzun haiku'lara benzese bile tanka'nın konusu çoğunlukla insan ilişkileri ve şairin duygu durumuyla ilgilidir. aynı yere göre en iyi tanka, yazarın duygusal hayatını dış elementlerle yansıtmasıyla oluşur.

''sahnenin arkasında şairin otobiyografik anı var'' - sanford goldstein

kısa olması ve gündelik şeylerden bahsiyle yeterince duyguları benimsemediği sanılsa da bir anlığına tüm duyguları ve deneyimi içinde barındırabilir türden şiirler bunlar. karmaşıklığı şiirin ortasında, ikinci veya üçüncü satırlarda, gizli bir değişim ya da beklenmedik bağımsız olaylardan bahsetmesidir. bazen uyumu burada yakalayan tanka'lar bir arada duramayan satırlar gibi de görünse de bu analitikten ziyade sezgisel bir tür olmasındandır.

antik dönemde waka olarak anılan tanka, iki kişinin düz yazı yerine bu formda mektuplaşmasıyla yaygındı. bu yüzden de aşıkların kullandığı bir nazım türüydü. yukarıda bahsettiğim kokinshu, kokin wakashu'nun kısaltmasıdır. bu derlemedeki 20 bölümden 5'i de aşk hakkındaki waka'ların derlemesidir. murasaki shikibu'nun the tale of genji kitabı gibi yerlerde de bu konuya değinilmiştir, lakin aristokratlar üzerinden örneği görülür (bazı yerlerde ilk roman olarak sunulur) daha sonrasında aristokratlar tarafından epey benimsenmiş olan waka, belli olaylarda insanların üstü kapalı ve imalı şekilde uygun wakaları ezbere okuması gibi bir geleneğe dönüşmüş. bir de seremoni gibi, beste ve sunumun önemli olduğu belirli durumlarda yapılan (occasional poetry) waka partileri var imiş. bir de yarışmalar. 800'lü yıllara dayanan bu yarışmalar ise ilk başta eğlence için başlamış olsa da zamanla bu şiir geleneği ciddileşerek estetik kaygısı güden derin yarışmalara dönüşmüş. ortaçağ japonya'sında da tanka bir nevi sınıf gözetmeksizin milletçe zaman geçirme aktivitesi haline bürünmüş.

modern zamanda şairler toplanıp magazinlerde şiirlerini yayınlayıp tanka'yı canlandırana kadar, haiku'nun tarihine önemli bir bölüm olmuştur.

meiji dönemi, 1800'lerde masaoka shiki, binlerce yıldır süre gelen kokin wakashu'nun tarzına feminen der ve man'yoshu'daki waka'ların daha erkeksi olduğunu savunarak antik şiirin belki en iyi waka ustası fujiwara no teika'dan eğitim almış olan minamoto no sanetomo adlı kamakura shogun yönetiminden üçüncü shogun'un tarzını takip eder. ve man'yoshu şeklinde waka yazar. o dönemin sonlarına doğru, yosano tekkan (mahlası yosano hiroshi) myojo adlı bir dergide birkaç şairle beraber yazar, ancak kısa ömürlü olmuştur. o zamanlar lise öğrencisi olan otoru yoi (daha sonrasında akiko yosano, aynı zamanda yosano tekkan'ın eşidir) ve ishikawa takuboku da bu dergide yazmışlardır.

masaoka shiki'nin ölümünden sonra, taisho döneminde `mokichi saito `ve arkadaşları man'yoshu'yu metheden 1908 - 1997 yılları arasında aktif olmuş araragi adında bir edebiyat dergisi yayınlarlar. araragi modernleştirse de aynı zamanda sarayda waka gelenek olarak sürüyordu. imparator her yıl 1 ocak'ta yeni yıl ile utakai hajime adı verilen özel ya da halka açık utakai/waka okuma partileri düzenliyordu. halka açık okumalarda kendisi de bir waka yayınlıyordu.

ikinci dünya savaşından sonra ününü yitirdi, ta ki 1980'lerde makato ooka gibi modern şairlerin bu formu canlandırıp zamanın okuyucusuna sununcaya kadar. 1987'de salad anniversary adlı en iyi satanlar koleksiyonunda şair makato ooka tanka'nın yeniden canlandırıcısı olarak isimlendirildi. bu şairin tanka'ları 20 yıldan fazla japonya'nın en ünlü dört gazetelerinden biri olan asashi shimbun'da haftanın yedi günü yayınlanmıştır.

günümüzde hala tanka yazan şair toplulukları bulunmaktadır, hatta çoğu gazetede tanka köşesi bulunup amatör ya da profesyonel tanka şairlerinin eserleri paylaşılmaktadır. ve japon imparatorluk ailesi de her yeni yıl için tanka yazmaya devam etmektedir.

şahsen başka işlerinden tanıdığım tereyama shuji, yukio mishima ve `chuuya nakahara `gibi yazarlar da tanka yazmışlardır. bu içerikte muhteşem bir film yönetmeni olan tereyama'dan bahsetmek gurur vericidir.

kaynaklar:
from the forest of eyes by tada chimako, translated by jeffrey angles.
tanka society of america, what's tanka?
keene, donald. a history of japanese literature: volume 1. ny: columbia university press
beichman, janine (2002). masaoka shiki : his life and works
sfetcu, nicolae (2014-05-12). poetry kaleidoscope
mulhern, chieko ımrie (1994). japanese women writers: a bio-critical sourcebook
tanka poetry defined: 3 examples of tanka poems