yaşam boyu benim de bedenimde ve ruhumda etkisi olacak hastalık. ben hediye olarak görüyorum. ancak sağlık tavsiyesi vermekten çok korktuğum için bunu anlatmayacağım. belki tavsiye niteliği taşımayacak bir şekilde ifade edebileceğime inanırsam yazarım altına bir gün. peki, nedir bu türkçe'de iltihaplı eklem romatizması olarak da bilinen romatoid artrit?
romatoid artrit, eklemlerde iltihap, şişkinlik, ağrı ve ileri seviyelerde şekil bozukluklarına sebep olan, bağışıklık sisteminin gereği gibi çalışmamasıyla eklemlere "saldırarak" sinovyum adında eklem sıvısı sağlayan zarların astarına zarar veren kronik otoimmün bir hastalıktır. genellikle el, diz ve ayak bileği eklemlerinde görülür ve çoğunlukla vücudun iki tarafındaki eklemleri de (her iki el, her iki diz gibi) etkiler. sadece bununla kalmaz, bazı hastalarda gözler, kalp, dolaşım sistemi akciğerler gibi vücudun diğer bölgelerinde de sorunlara neden olur.
sevgili doktorumun bu hastalık için mottosu: öldürmez süründürür ki yüzde yüz katılıyorum.
hastalığın olayı şu:
normalde bakteriler, virüsler gibi dış güçlerle mücadele etmeye programlı bağışıklık sistemim zannediyor ki dış güçler beni ele geçiriyor. gidiyor bedenimin öz evladı hücrelerime saldırıyor. iltihaplı kimyasallar salgılıyor, eklemlerimin sorunsuz hareket etmesini sağlayan dokulara atağa geçiyor. aslında ortada hiç mevzu falan yok, iç mihraklık bir durum da yok. velhasıl, sinovyum dediğimiz bu yapı iltihapla beraber kalınlaşıyor. eklemlerde kızarıklık, şişlik başlıyor ve allahım maçı bitir dedirtecek ağrılara sebep oluyor.
bunlar bir romatoid artrit hastasında en görünür belirtiler. ancak bu hastalığın görünmeyen pek çok etkisi de var. kronik halsizlik, yorgunluk, brainfog diye anılan bir tür dalgınlık hali (annemin idrak edemediği şeylerden biri mesela kızım sen beynini mi aldırdın dediği noktalarda bu halde olduğum), sabahları uyandığınızda kişiye göre değişmekle birlikte bir süre vücutta ciddi bir katılık hissi, eklemleri hareket ettirememe, genellikle iltihap nedeniyle bu hastalıktan muzdarip olmayan kişilere göre vücut ısısının yüksek olması. yaşam kalitesini ciddi anlamda düşüren şeyler bunlar.
bir de alevlenmeler (flare) var. bir çeşit atak gibi görebiliriz bunu. ra semptomları gelip gidici, geldiği zamanlarda bu flare dönemleri. günlerce de sürebilir aylarca da. kimi zaman işe gidebilecek düzeyde yaşarsınız bunu kimi zaman ağrıdan kendinizden geçerek yatağa yapışırsınız. ben gerçekten böyle noktalarda bayılıyor muyum uykuya mı dalıyorum hala emin değilim.
kronik romatoid artritte, parmaklarda eklem deformasyonları nedeniyle şekil değişiklikleri olabiliyor. swan neck ve boutonniere görülen formlardan. benim sol yüzük parmağımda boutonniere formunda deformasyon var, gerçekten hareket kabiliyetini sınırlayan bir şey.
gözlerde kuruluk, ağrı, iltihap, kızarıklık, ışığa hassasiyet, görmede sorunlar; ağızda kuruluk, diş eti iltihabı, enfeksiyon; deride romatoid nodüller; akciğerlerde nefes darlığı, yara ya da iltihaplanma; damarlarda, sinirlerde, deride ve diğer organlarda hasara yol açabilen iltihaplanmalar; kanda normalden düşük kırmızı kan hücresi bulgusu; kalpte kaslara ve çevresine hasar verebilecek iltihaplanma, ileri düzeyde lenfoma gibi çeşitli sorunlara da yol açabiliyor.
bir de kostokondrit (costochondritis) var. kaburgaların göğüs kemiğine yapışmasını sağlayan kıkırdak dokularda iltihaplanma. göğüste ani ve şiddetli ağrıya neden oluyor. kalp krizi geçirdiğinizi düşündüren bir ağrı saplanıyor ancak ağrının yeri itibariyle kalp hastalıklarındaki göğüs ağrısından ayrılıyor. doğrudan ra ile ilgili olan bir şey değil. ancak ra'dan kaynaklanan iltihaplanmanın buradaki kıkırdağa da zarar vermesi mümkün ve romatolojik hastalıklara sahip kimselerde de rastlanıyor. bunu deneyimlemekten biraz korkuyorum.
ben eklemlerimdeki durum dışında yukarıdaki belirttiklerimden gözlerle ilgili olanları deneyimliyorum. gözlerimdeki incecik damarlarda sıklıkla kanamalar oluyordu ve bu nedenle gittim göründüm. sonuç olarak ra kaynaklı aşırı kuruluk ve iltihapla ilgili olduğunu öğrendim.
hastalığın teşhisinde sağlık hikayesinin yanı sıra, fiziksel gözlem dışında kan testlerine ve saptanamayan durumlarda mr ya da ultrason gibi görüntüleme yollarına başvuruluyor. bu görüntülemelerde temelde kemiklerin ne kadar erozyona uğradığına bakılır ancak hastalığın erken evrelerinde bunların saptanması mümkün olmayabilir. bu nedenle kan testlerinde genellikle a'dan z'ye her şeye bakılır ancak özellikle aşağıdakiler gibi romatoid artritle ilişkilendirilen bir takım verilere:
eritrosit sedimantasyon (esr) – yani kırmızı kan hücreleri olarak bilenen ve solunum sistemiyle vücuda giren oksijenin doku ve organlara aktarılmasına vesile olan eritrositlerin tortulaşma ve dibe çökme (sedimantasyon) hızına bakılır. iltihap olduğu takdirde bazı protein yapıları kırmızı kan hücreleri ile daha çabuk buluşur ve daha hızlı çökmeye neden olur. iltihap varlığı, otoimmün hastalıklar ve kanserli dokular için çok önemli bir testtir.
c-reaktif protein (crp) – karaciğerde üretilen bir protein olan bu arkadaşın vücudun enfeksiyon, tümör, travmalara yanıt vermek gibi bir görevi var. crp konsantrasyonunun artması vücut ısısının yükselmesine ve akyuvar sayısının artmasına neden olur. bunu vücut iltihaplanmaya neden olan etkeni ortadan kaldırmaya çalışmak için yapar. sağlıklı insanlarda bu çok düşüktür. ra olduğu durumlarda yüksektir.
romatoid faktör (rf) – bağışıklık sistemi tarafından üretilen bir otoantikor kendisi. antikorlar dış mihraklara saldırırken rf gibi otoantikorlar vücudun kendi hücre veya dokularının bazı yapılarına karşı üretilir, iltihap ve yangıya sebep olur.
anti siklik sitrüllenmiş peptid (anti-ccp) – bu bir antikordur. yukarıda açıkladığımız rf romatoid artrit teşhisinde sıklıkla kullanılsa da buna özgü bir kan değeri değildir. diğer romatolojik hastalıklar, kronik karaciğer hastalıkları gibi farklı durumlarda da kullanılır. bu nedenle romatoid artrit hastalığına daha özgü olan anti-ccp oldukça önemli bir bulgu haline gelmiştir.
rf ve anti-ccp'nin birlikte pozitif çıkması hastalığın önemli bir düzeyde ilerlediğine yönelik bir bulgudur. elbette her ikisinden birinin pozitif çıkması da ileri testlerin yapılması konusunda uyarıcı bulgulardır. ra hastası kişilerin %60-70'inde anti-ccp bulunmaktadır.
haklı olarak diyebilirsiniz ki neden oluyor?
bu hastalık nedeni haaaalaaa araştırılmakta olan ve tam olarak şudur sebebi denilecek bir saptamanın mevcut olmadığı bir hastalık. kalıtsal durumlar, düşme vb. travmalar, hormonlar, bir takım enfeksiyonların uzantısı, bağırsaklardaki bazı durumlar… bu kısım o kadar uzun ve ben o kadar çok okudum ki inanın anlatırken işin içinden çıkamam, üzgünüm.
ra tedavisinin temel odağı iltihaplanmayı en aza indirmek mümkünse durdurmak, semptomları hafifletmek, eklem ve organ hasarlarını önlemek, yaşam kalitesini artıracak önlemler alabilmek ve uzun vadeli sorunları "geciktirmektir."
ağrı kesiciler, steroid olmayan antienflamatuvar ilaçlar (nsaıd), doğal hormon gibi davranarak iltihabı azaltan kortikosteroidler, hastalığı modifiye eden antiromatizmal ilaçlar (dmard) ve hedefli dmard'lar, biyolojikler denilen yine dmard'ların özel, farklı ama oldukça kuvvetli ve çeşitleri olan türü ilaçlar kullanılmaktadır. dmard'ların vücudun mikroplarla mücadele gücünü düşürüp vücudu enfeksiyona açık hale getirdiğini belirtmek gerekir.
ra görünür eklem bozulmaları olmadığı takdirde dışarıdan görebileceğiniz bir şey değil. benim gibi bunla yaşayanlara tek söyleyeceğim, lütfen çevrenizdekileri bilgilendirin bu konuda çünkü biliyorum ki vücudumuz her zaman bizden beklenenleri karşılayabilecek şekilde çalışmıyor. etrafınızda ra ile yaşayan biri varsa da lütfen onunla iletişim kurarken bunu hep aklınızda tutun. kimi zaman matkapla bileklerimizi deliyorlarmış gibi ağrılar yaşıyoruz ve kronik ağrılarla yaşamanın psikolojik yükü gözden kaçırılmaması gereken bir unsur. okuyun, sosyal medyada bu hastalıkla ilgili deneyimlerini paylaşan bireylere bi' göz atın, dinleyin bunla yaşayanları (instagram'a rawarrior yazın ve sadece otoimmün hastalığı olanların yaptığı sayısız meme'i görünce bile şaşıracaksınız)
romatoid artritle ilgili yurtdışında ve türkiye'de çalışan çeşitli sivil toplum örgütleri ve araştırma merkezleri var. daha fazlası için hem kaynak olarak kullandığım hem de daha fazla bilgi edinilebilecek linkleri buraya bırakıyorum.
türkiye'den:
türkiye romatizma araştırma ve savaş derneği , https://www.trasd.org.tr/
(niye savaş dediklerini hala sorguluyor olsam da)
türkiye romatoloji derneği, https://www.romatoloji.org/
dış kaynaklar:
arthritis foundation, https://www.arthritis.org/
american college of rheumatology, https://rheumatology.org/
versus arthritis, https://www.versusarthritis.org/
john hopkins arthritis center, https://www.hopkinsarthritis.org/
arthritis society of canada, https://arthritis.ca/
archives of rheumatology, https://www.archivesofrheumatology.org/
ra warrior, https://rawarrior.com/
hoş: tümü
|
bugün
başlıkta ara