nizamülmülk

asıl adı, ebu ali kıvamuddin hasan bin ali bin ishak et-tusi.
mülkün (memleketin) nizamlarının kurucusu anlamında olan nizamülmülk ismi ona, abbasi halifesi kaim bi emrillah tarafından verildi.
ilginç bir dönemde yaşıyor; bir tarafta abbasiler var, kendisi zaten gazne devleti sınırlarındaki horasan'ın tus kentinde doğuyor (1018).
1064 yılında büyük selçuklu devleti'ne vezir olarak atanıyor -öncesindeki pek çok valilik ve devlet adamlığı görevinden sonra-. sultan alparslan'ın (hüküm süresi 1063-1072) ve melikşah'ın (hüküm süresi 1072-1092) hükümdarlık dönemlerinde vezir olarak görev yapıyor. vezirlik süresi toplam 27 yıl. daha da uzun sürebilecek iken, resmi kayıtlara göre bir 'haşhaşi' tarafından suikaste uğruyor. (ölüm 1092) (gayriresmi olarak başka iddialar da var tabii.)
kendisi bir siyasetname yazarı aynı zamanda. ve daha da önemlisi nizamiye medreseleri'nin kurucusu. bağdat, isfahan, nişabur, belh, herat, basra, musul ve amul'da kurulan bu medreselerden bağdat'takinin başına o devrin en tanınmış ilim adamlarından imam gazali'yi (el gazali) getirmiştir.
bu medreselerin kurumlaşması ve gelişmesi, islam ülkelerinde olduğu gibi ilk batı avrupa üniversitelerinin de temeli olmuş.

bu medreselerde öğrencilere sağlanan yurt ve burs hizmetlerini icat eden kişi de kendisidir. devletin toprak idaresi hukukunda ikta sistemini de bulan odur. aynı zamanda türk devletlerinde ilk kez gelir-gider raporlarını hazırlatan kişi de nizamülmülk'tür. dünyadaki ilk istihbarat (haberalma) teşkilatının da kurucusudur. bütün bu yaptıklarıyla, dünya tarihinin gelmiş geçmiş en büyük devlet adamlarından biri olarak kabul edilir.

buraya kadar yazdıklarım her yerde bulunabilecek bilgilerdi.

bugün aklıma onun yaşadığı dönemi gözümüzde pırıl pırıl canlandırmamızı sağlayan semerkant romanı geldi. ben de pek çok kişi gibi semerkant'ın amin maalouf'un en başarılı romanı olduğunu düşünüyorum.
roman, iki zaman sekmesinde geçmesine karşın, nizamülmülk'ün de anlatıldığı 11. yy islam coğrafyası, o zamanki iran toprakları, ömer hayyam, hasan sabbah, haşhaşiler gibi tarihte yer etmiş önemli yer, kişi ve konuları bir araya getirmesi açısından hem çok ilgi çekici hem de öğreticidir.

tarihi tarih olarak okumak her zaman ilgimizi çekmese de, bu şekilde, yazarların yaratıcılıklarında var ettikleri dünya içinde okumak herkes için çok daha ilgi çekicidir. eğer hala okumadıysanız, çok şanslısınız. sizi hem batış anında titanik'te bulunduracak hem de çağlar öncesinin parlak doğu güneşinde gezdirecek bir kitabı tam da bugünlerde kolayca bulup okuyabilirsiniz.

-- spoiler --


semerkant'taki en ilginç buluşlardan biri hasan sabbah'la nizamülmülk'ü iki eski yakın arkadaşken iki düşman haline getiren süreç. bence son derece etkileyici bir buluş. ve tabii ki hayyam bağlantısı. hepsi çok incelikli düşünülmüş. assassin's creed bilgisayar oyunları serisi ve filmleri de -sanki...araştırmadım-, bu tarihi dönem ve olaylarla bir şekilde bağlantılı.


-- spoiler --