ismet inönü mandacı mıydı?

kısaca, hayır. mustafa ismet'e zaman zaman ingiliz veya amerikan mandacılığı yakıştırıldığını görüyoruz. belki bu ahmet izzet paşa ile olan yakınlığından dolayı olabilir. (ahmet paşa amerika'ya ve wilson prensiplerine yakınlık duyuyordu, ismet bey oğluna da onun adını vermiştir.)

fakat, haziran 1919'da kazım karabekir'e gönderdiği mektubu incelersek manda fikrinden uzak olduğunu rahatlıkla görebiliriz.

"… ne karanlık günlerdeyiz kazım. izmir gitti. teferruatı da hâlâ gidiyor, daha ne kadar yerler işgal olunacak?bunu bilen ve tebliğ eden yok… zamanın yaldızlı hapı haline gelen manda kelimesi varya? istanbul da bir müddetten beri hangi mandayı arzu etmeliyiz diye eğilimler vardır.alemdar ve türkçe istanbul gazeteleri ingiliz mürevvici, istanbul ingiliz muhipleri cemiyeti namında bir cemiyet teşkil etti, imza topluyorlarmış. galiba ingilizleri isteriz diye.

hâlbuki fransızlar ingilizleri hiç yalnız bırakmak istemiyorlarmış. bizim memlekette bulunan sermayenin nısfından fazlası, takriben yüzde atmış beşi fransızların imiş. ingilizlerde bizim memlekette en fazla ithalat yapan memleket imiş. ihtimal bu alakalarla olacak ki hükümet de ingiliz - fransız'ı müştereken istiyormuş. avrupa milletlerinde hırs-ı istilâ kudurmuş bir şekil aldı…

ekseriyetle diye ifade edilebilecek bir kitle de yahut benim tanıdıklarımın ekseriyeti amerikan mandasını parçalanmamış bir türkiye'yi toptan deruhte etmek üzere tercih ediyorlar. fakat ötede bu işlere karar verenler, ne bize soruyorlar, ne bize danışıyorlar. bekliyoruz. ankara, kastamonu, bursa ve sivas'ın bir kısmından ibaret bir türkiye projesi ne şekil alacak? mustafa kemal paşa ile daha görüşmediniz. fakat aynı çevrede ve vazifede temastasınız.

bu sıkıntılı günlerimde içimde hastalık mı, zaaf mı, bilemediğim ama ümitli bir şey var. bu hadiseyi pek güç, fakat yine de atlatacağız gibi geliyor…".

ancak bu, ismet bey'in anadolu'dan ve kuva-i milliye'den mamül bir gücün düşmanı yenip bağımsızlığı kazanacağını düşündüğü anlamına da gelmemelidir. zira ismet bey, umutsuzdur. hatta belki ingiliz veya amerikan mandacısı değildir ama, köyüne dönüp mandacılıkla uğraşmak gibi niyetleri de vardır.

yine kazım karabekir'in aktardığına göre ona şöyle demiştir:

"her şey mahvoldu. vaktiyle gördüğüm gibi sürüklediler ve bitirdiler. derdim ki, batıracaklar ve hayatımızla biz didişeceğiz. benim hiç ümidim kalmadı. ben kararımı sana söyleyeyim mi? askerlikten istifa edelim. köylü olalım kâzım."

kaynak:
karabekir, k., & öktem, z. (2008). istiklâl harbimiz. yapı kredi yayınları.
e. cevizliler and s. akbulut, "mütareke döneminde ismet bey (inönü)'in istanbul'daki faaliyetleri," atatürk dergisi , vol.9, no.2, pp.147-181, 2020