mezopotamya kökenli, dünyanın en eski kahramanlık efsanelerinden biri.
hesiodos ve homeros'un destanlarının aksine yazılı olarak doğmuştur. eser, orijin olarak, nasıl yazı yazılacağını öğrenen katiplerin alıştırma metnidir ve okunmak, diğer katip olarak yetiştirilenler tarafından çalışılmak üzere üretilmiştir.
gılgamış bir zamanlar sümer döneminde uruk şehrini yönetmiş gerçek bir kişidir. sümerlerin tuttukları krallar listesine göre m.ö 2600'ler civarında 126 yıl yaşamıştır. uruk'un surlarını yaptırdığını biliyoruz. m.ö. 612'de yerle bir olan ninova'daki asurbanipal kütüphanesinden kurtulan 12 tablette gılgamış'ı çağrıştıran ve binlerce yıl öncesine giden bir hikaye vardır. pek çok bağımsız bölümden oluşan hikaye sin-leke-unnini adlı bir katip tarafından bir araya getirilmiştir.
gılgamış kısa bir özgeçmişle başlar. üçte ikisi tanrı üçte biri ölümlü olan gılgamış uruk kralıdır ve eninde sonunda ölecektir. aşırı derecede mağrur ve güçlüdür. karşısına çıkan herkesi ezip geçer. evlenen her kadın ilk gecesini onla yaşar. uruk halkı dayanamaz ve tanrılardan yardım ister. ana tanrıça aruru bir parça kil ve çamur alır ve ondan gılgamış'ı törpüleyecek bir rakip yaratır (tanıdık geldi mi? keh keh). bu rakibin adı enkidu'dur.
enkidu uzun saçlı bedeni kıllarla kaplı ve yabanda yaşayan biridir. enkidu yabanda avcılara musallat olmaya başlar. onların tuzaklarını bozar ve yakaladıkları hayvanları salar. bunun üzerine bir avcu durumu gılgamış'a bildirir. gılgamış ise önceki gün rüyasında yakında yeni bir arkadaş edineceğini görmüştür. bu haberi aldıktan sonra avcıya yanına bir hayat kadını almasını ve enkiduyu tuzağa çekmesini ister. avcı bu onlyfans sahibi ile nehir kenarında 2 gün bekler. üçüncü gün enkidu'ya denk gelirler. kadın soyunur ve enkidu'nun yanına gider. enkidu 6 gün 7 gece kadınla sevişir *. enkidu bu travmatik olay üzerine değişir. insanlarla takılmaya başlar ve medeniyet öğrenir. sonra gılgamış'ın yeni evlenen bir kadının ilk gecesini alacağını öğrenir ve bunu durdurmaya karar verir.
enkidu şehre girer gılgamış'ı ister. gılgamış gelir ve güreşmeye başlarlar. çok uzun ve zorlu bir mücadeleden sonra gılgamış enkidu'yu kaldırıp yere çarpar. sonrasında ise birbirlerinin gücüne hayran olan bu ikili çok yakın arkadaş olur.
gılgamış enkidu'ya birlikta yaşayanların diyarına gitmeyi teklif eder. enkidu kararsızdır. daha önce oraya gitmiş ancak bekçi humbaba'dan çok korkmuştur. gılgamış arkadaşını yüreklendirir hazırlıklar başlar.
hazırlıklar tamamlandıktan sonra yedi dağ aşarak yaşayanlar diyarına ulaşırlar. enkidu vardıkların yerin kapısına dokununca korkudan eli ayağı tutmaz olur. gılgamış onu sakinleştirir. ormanda epey yol alıp gece için kamp kurarlar. uyuduklarında korkunç rüyalar görürler zira humbaba onların varlığından haberdar olmuştur.
ertesi gün gılgamış ile humbaba karşı karşıya gelirler. gılgamış humbaba'yı öldürüp kafasını fırtına tanrısı enlil'e sunar.
uruk'a geri döndüklerinde gılgamış temizlenir, süslenir. tanrıça iştar (sümerdeki inanna) gılgamış'ın yakışıklılığından etkilenir ve eğer "tohumlarını içine akıtırsa" ona değerli armağanlar vereceğini söyler. gılgamış reddeder, üstüne iştar'ın erkeklerin başına ne işler açtığını sayıp döker. bu laflara gücenen iştar babası anu'dan gök cennetteki boğayı gönderip bu herifi cezalandırmasını ister. babası bu isteği geri çevirmez ve boğayı gönderir. boğayı önce enkidu karşılar. enkiduyla savaşlarının ortasında boğa dışkısını kuyruğuyla enkidu'nun suratına atar ve onu göremez hale getirir. bu haldeyken gılgamış yetişir ve boğayı öldürür. öfkeli enkidu boğanın testislerinin keserek olayı izleyen iştar'a fırlatır. elinde olsa boğanın bağırsaklarından da kırbaç yapıp onu cezalandırmak istemektedir. fakat enkidu'nun bu ileri gidişi tanırları kızdırır. olaydan sonra enkidu hastalanır. 12 gün sonra ölür. gılgamış belki hayata döner umuduyla 12 gün daha arkadaşının başında bekler. ancak bu sürecin sonunda enkidu'nun burnundan bir kurtçuk çıkar ve gılgamış enkidu'nun öldüğüne ikna olur.
bu olaydan sonra gılgamış ölümsüzlüğü bulmak için kendini yollara vurur. utnapiştim'i bulup ona akıl sormaya karar verir. (utnapiştim sümerlerde ziusudra, akadlarda atrahasis ve ibranilerde nuh olmuştur.) yolda bir sürü güçlü yaratık öldürüp çeşitli kahramanlıklar yaptıktan sonra tanrıların dolaştığı bir bahçe bulur. bu bahçede bira getirip götüren siduri'ye ölümsüzlükten kaçabilmek için ne yapması gerektiğini sorar. siduri "bu sevdanan vazgeç, güzel yemekler ye, güzel giysiler giy, sert içkiler iç ve aileni sev" der. bahçenin kenarındaki ölümcül denizi geçip ölümsüz olmayı kimse başaramamıştır.
gılgamış dinlemez gemiler yaptırır ve yola çıkıp ölümcül denizi aşar. orada utnapiştim'i bulur. utnapiştim de ona bu sevdadan vazgeçmesini söyler. gılgamış yine reddeder. utnapiştim bir oyun oynamayı teklif eder. eğer 7 gün boyunca uyumamayı başarır ve ölümün kardeşi olan uykuyu yenebilirse ölüme karşı da şansı var demektir. gılgamış kabul eder ancak ilk akşamın sonunda levent kırca'nın ölüm orucuna benzer şekilde uykuya dalar. 7 gün boyunca da uyanmaz. uyanınca da aslında hiç uyumadığını iddia eder. bunu üzerine utnapiştim gılgamış uyurken karısının düzenli olarak pişirip gılgamış'a getirdiği gıdaları gösterir. hepsinde farklı derecede küflenme vardır. gılgamış ikna olur.
utnapiştim ölümden kaçış olmasa bile yaşlanmaktan kaçışın olduğunu söyler. denizin dibindeki bir ot yaratıkları gençleştirmektedir. gılgamış hemen ayaklarına taş bağlayıp denizin dibinden o otu çıkarır. geri dönerken bir pınar başında su molası verir. o su içerken yılanın biri gelip otu yer. yılanların deri değiştirmeleri bu sebepledir.
gılgamış bu olaydan sonra oturup güzelce ağlar. sonra uruk'a döner ve onu surları karşılar. gılgamış en büyük mirasının bu surlar olduğunu anlar. başından geçenleri bir taş levhaya yazdırır ve öldükten sonra büyük bir törenle gömülür.
kaynak
powell b., klasik mitoloji, çev.sinan okan çavuş, bilge kültür sanat, 2018, istanbul.s.360-366
hoş: tümü
|
bugün
başlıkta ara