anarşizm nedir?

anarşizm, otoritenin bulunmadığı bir düzenin mümkün, doğal ve doğru olduğuna duyulan güvendir.

bu güvenden hareketle otoriteye karşı yapılan her eylem anarşist bir eylemdir. tanımdan da anlaşılacağı üzere anarşist anlayış; düzeni, normları, kuralları, tüzelliği reddetmez. bunun yanında; düzen adına hareket edenlere, düzeni devam ettirdiği iddiasındakilere, normu belirleyip dayatanlara, kural koyuculara karşıdır. bu sebepten, insan doğası ve özgürlüğünü ihlal eden bütün bu eylemlerin yürütücüsü konumundaki devlet mekanizmasını aşılması gereken bir kurum olarak görür.

anarşizmin asıl kavgası devletleymiş gibi görünse de, otoritenin canlıları kuşattığı her alanda bir mücadele gerektirir. bu mücadele kimi zaman sermayedar sınıfa yönelir, kimi zaman baskılayıcı kültürel izleklere, kimi zaman doğaya zarar veren kişi ve kurumlara. devlet ve devlet organlarını kullanma vasfı ile hükümet, bu otorite odaklarını yer yer kapsayan, destekleyen, oluşturan, koruyan, teşvik eden, meşrulaştıran bir yapı olduğu için olsa gerek anarşistlerin istediği/özlediği doğal düzenin karşısındaki en somut engel olarak karşımıza çıkar.

bu uzlaşılmış özlerin dışında anarşistlerin anarşi tanımları genellikle kendi anarşist sınıflandırılmalarına göre değişiklik arz etmektedir. en geniş tanımlardan biri, günümüz düşünürlerinden noam chomsky'e aittir.

"anarşizm, benim görüşümce, insan düşüncesindeki basit bir meyilden ibarettir. bu meyil çeşitli şekillerde ve çeşitli koşullarda izlenebilir ve kendine has öne çıkan özellikleri vardır. esas olarak bahsettiğimiz meyil, baskılamaya, otoriteye ve hiyerarşiye karşı şüpheci ve sorgular haldedir."

bu tanım, anarşizmin mülkiyetin hak olup olmadığı veya toplumun mu bireyin mi önemli olduğunu tartışmadan, klasik anarşizmi kapsayıcı biçimde açıklamaktadır.

köklerini taoizm, zen budizmi, mütüalizm düşünce sisttemlerinde, hatta antik yunandaki birçok filozofun satır aralarında bulabiliriz.

bununla beraber; anarşist fikri bütünlüklü olarak sistematikleştiren ve bu fikirden politik açıdan tutarlı, uygulanabilir bir sistem geliştiren dört kuramcı sayılabilir.

1 - amerikan ve fransız devrimlerinin batı düşün hayatına ilham ettiği gerçek özgürlük arayışı tartışmalarına 1793 yılında yazdığı "an enquiry concerning political justice" adlı eseriyle katılan, bu eserde "en büyük mutluluk toplamının üretilmesini hedef alan ve aile içi duyguları, minnettarlığı, vaatleri, yurtseverliği, pozitif hakları ve birikmiş mülkiyeti reddeden bir adalet teorisi" geliştiren william godwin.

2 - "mülkiyet nedir?" adlı eserinde kendi sorduğu soruya ilk bakışta çelişik gelecek fakat hegel'ci diyalektik ile anlaşılması mümkün görünen "mülkiyet hırsızlıktır" cevabını veren pierre-joseph proudhon.

3 -"o halde, bütün hayatın sınırsız ve sonsuz kaynağı olduğu için yıkan ve yok eden sonsuz ruha güvenelim. yıkma tutkusu(veya yıkma dürtüsü) yaratıcı bir tutkudur." diyecek kadar radikal değişimin, yıkımın yüceliğine ve araçsallığına kâni olan mihail bakunin.

4- bilimsel yaklaşım ve darwinizmi anarşist ideale ulaşmakta güçlü araçlar olarak kullanan, evrimsel etiğe yaptığı katkılar ve toplumsallaşma hakkındaki görüşleri ile anarşizme yeni ufuklar tayin etmiş, -bana göre- sayılan düşünürlerin içerisinde en tutarlı argümanların sahibi olan peter kropotkin.

anarşizm fikri -veya ideolojisi- günümüz yeni sol'una, radikal bireycilik fikirlerine ve bir çok sanat akımına ilham verse de, sosyokültürel ve politik akımların çeşitli siyasalarına ilham olmaktan daha ileri gidememiştir. bunun sebebi; egemenlerin, özünde anarşist olan toplumu çeşitli araçlarla baskılaması değil, tutarlı ve uygulanabilir politik kurumsallığı sindiremeyecek ve araçsallaştıramayacak ön-kabullere sahip bir ideoloji olmasıdır.


kaynaklar:
nigel young(1977), an ınfantile disorder: the crises and decline of the new left, routledge & kegan paul s. 132
peter marshall(2003), anarşizmin tarihi: imkansızı istemek, imge kitabevi, ankara
mikhail bakunin(2007), tanrı ve devlet, öteki yayınevi, ankara
peter kropotkin(2020), mutual aid: a factor of evolution, books on demand, frankfurt am main.
jessamin swearingen(2007), risale-i punk, altıkırkbeş yayın, 2007.