panacea nedir?

her derde ve hastalığa deva anlamına gelir.

panacea mitolojide ölümsüzlük veren ve hastalıkları iyileştiren ilaç tanrıçasıdır. tıp tanrısı asklepios'un dört kızından biridir. kelime ingilizce'ye latince'den geçer ve latince de yunanca'dan alır (her zamanki gibi) yunanca'da karşılığı pan (tüm) ve akros (deva) kelimelerinin birleşimi olan panakres (her şeyi iyileştiren)'dir. yüzyıllarca panacae ya da panaces olarak bir sürü bitki böyle anılmıştır. hala da kullanılmaktadır. bunların arasında yara otu (prunella vulgaris)'nin ingilizcesi dikkat çeker. bu da self-heal'dir. panacea/cure-all olarak anılan en yaygın bitki ise papatya (chamomile)'dir.

panacea'nın ingilizce eş anlamlılarında catholicon, nostrum, theriac, (bkz: elixir) ve cure-all bulunmaktadır.

dikkat: bahsedeceğim hiçbir bitki araştırılmadan ve danışılmadan ilaç olarak kullanılmamalıdır. panacea kelimesi sıfat olarak kullanılmaktadır ve araştırmama göre medikal anlamda bilimsel bir ifadesi yoktur.

'herbal panacea: the need for today in denstistry'makalesinde diş/ağız tedavisinde kullanılabilecek bitkiler olarak şunları sayar; aloe vera (sarısabır), kızılcık (vaccinium macrocarpon), çay ağacı yağı (hint defnesi ya da melaleuca yağı)/(melaleuca alternifolia), dul avrat otu (arctium lappa), noni meyvesi (morinda citrifoliais/morinda citrifolia meyvesi), propolis, triphala (isimlerini yazmayacağım ama üç ayuverdik bitkiden oluşan bir kombinasyon), yeşil çay (camellia sinensis), guava bitkisi (psidium guajava), nar (punica granatum).
yukarıda bahsedilen çoğu bitki halk arasında da her derde deva olarak bilinir.

tarihine gelince. vikipediden bulduğum alıntılardan özetle ve kendimce anlatacağım. kaynak listesini en aşağıda detaylıca bulabilirsiniz.

panacea, simyacılar tarafından yaşam iksiri/felsefe taşıyla ilişkili aranıyordu. antik tıpta yunan ve romalı bilim adamları oppopanax türleri, centaurea türleri, selam otu (levisticum officinale), civanperçemi (achillea millefolium), sarıçördük (echinophora tenuifolia)'yı panacea olarak adlandırıyorlardı. colorado çölü'nden cahuilla halkı fil ağacının (bursera microphylla) kırmızı özsuyunu böyle adlandırdı. ginseng'in latince adı panax ya da panacea'dır. linnean'ın geleneksel çin tıbbı ginseng'i panacea olarak yaygın kullanımını da anlatır.

1581'de de hollandalı doktor giles everard (gilles everaerts) yeni keşfedilen tütünün uzun süredir kayıp olan antik panacea olduğunu ima eden ''panacea bitki üzerine'' [de herba panacea] adlı bir kitap yayınladı. 1659'da ingilizce'de kendisine atfedilen "panacea; veya evrensel tıp: bir pipoya alınan tütünün harika faziletlerinin keşfi olmak, hem fizik tedavide hem de kalp cerrahisinde kullanımı" başlıklı bir eserdir.

18. ve 19. yüzyıllarda ilaç sektörü pazarlamasına geldiğimizde ''patent ilaçlar'' olarak 'panacea' ilaçlar satılmaya başlandı. ingiltere'de kraliyet onayıyla reklamına izin verilen bu ilaçlar müsil gibi hastalıklardan kanı temizlediği ve böylelikle panacea olduğu iddiasıyla ilaç sektörünü patlattı. tescilli ilaç çokça bulunabildiğindendi ve 18.yy'a popüler olarak fiziğin altın çağı denildi.

ilk 1820'de william swaim tarafından yapılan sunum "gerçek ve daha kapsamlı anlamında değil, geniş bir hastalık sınıfı için sınırlı bir çare anlamında" şeklinde bir savunmayla yapıldı. patentli ilaçların reklamının önünü açan bu sunum, bunları teşfik eden ''evrensel sebze hapı'' reklamına yol açtı.

ilaç reklamcılığının ilk büyük projelerindendi. new york'lu bir iş adamı benjamin brandreth'in olan bu patentli ilaç, amerika'da en çok satan patentli ilaç oldu ve elli yıl sahibinin soyadı olan brandreth hapları olarak konuşuldu. incilden alıntı yaparak ''etin yaşamı kandadır." cümlesiyle reklamını yapıyordu. hatta melville'in mobydick'inde de bahsi geçer.

artık öyle bir hale gelmişti ki, james morrison adında ingiliz bir doktor hygeists olarak bilinen ajanlara "hygeian bitkisel evrensel tıbbı" hapları satmaları için british college of health'i kurdu. ondan sonra işler yine pisleşti ve bir sürü önemli hastalık için reklamını yapan birçok patent ilacı çıktı. hatta coca-cola bile ilk başta patentli ilaç olarak bir sürü hastalığı iyileştiriyor iddiasıyla pazarlandı.

geleneksel tıpsa buna karşı çıktı. amerika'nın ilk tıbbi etik kurallarından biri kabul edildi ve patentli ilaçlar reddedildi. ilk ana hedefi morrison'un ilaçlarıydı. onun savunması kimyasallar yerine doğaya başvurulmamasıydı. ama yaptığı şey ölümcüldü. bir hastası romatizma için kullandığı bu hapları, güvenlik ikazlarına rağmen morrison'un ajanları sayesinde 20 günde 1.000 tane kullandı ve vefat etti. sonraki yıl aşırı kullanımdan 12 kişi daha öldü. ajanların yaptığını söyleyerek cezadan kaçan morrison 1840'ta öldü. ve oğlu devraldıktan sonra haplar 1920 yılında satıştan çekildi. 1906'da ilk saf gıda ve ilaç yasası kabul edildi, abartılı ve hileli iddialar da 1936'da direktmen yasaklandı. sonrasında doktorlar ve reçetelerle alınan ilaçlara büyük indirimler uygulandı.

bu yüzden panacea terimi ''birçok farklı sorunu çözmek için herhangi bir çözümün aşırı kullanımını tanımlamak için'' olumsuz kullanılmaya, yılan yağı (aldatmaca/yanıltıcı sağlık hizmeti pazarlaması) ya da şarlantalanlıkla beraber anıldı.


kaynak:
- merriam webster
- national library of medicine ''herbal panacea: the need for today in dentistry''
- * the toadstool millionaires: a social history of patent medicines in america before federal regulations, princeton, new jersey: princeton university press. 1972
- balm of america: patent medicine collection, history, national museum of american history
- for god, country and cola cola, basic books, 2000
- https://wellcomecollection.org/articles/We2tNyQAAN1inWWD">graphic battles in pharmacy, welcome collection, 2019
- archive.org / english caricature: quacks and nostrums, "very ill!" the many faces of medical caricature in nineteenth-century england and france. university of virginia - historical collections of the claude moore health sciences library]
- google books, örtenblad, anders, ed. (18 december 2015). "foreword by david collins". handbook of research on management ıdeas and panaceas: adaptation and context
- "honey, mud, maggots and other medical marvels", michigan state university
- emma j. edelstein, ludwig edelstein (1998). asclepius: collection and interpretation of the testimonies
- oxford latin dictionary
- bean, lowell john and katherine siva saubel, 1972, temalpakh (from the earth); cahuilla indian knowledge and usage of plants, banning, ca. malki museum press, page 48
- attele, as; wu, ja; yuan, cs (1999). "ginseng pharmacology: multiple constituents and multiple actions". biochemical pharmacology. 58 (11): 1685–1693
- rankin, alisha michelle (2021). the poison trials : wonder drugs, experiment, and the battle for authority in renaissance science.university of chicago press]
- everard, giles (1659). panacea, or the universal medicine: being a discovery of the wonderfull vertues of tobacco taken in a pipe, with ıts operation and use both in physick and chyrurgery . simon miller at the star in st pauls church-yard, near the west-end.