frontal korteks

frontal korteksin işlevlerini temel olarak hafızayı çalıştırmak, bilgiyi işlemek, karar verilen bir eylemi başlatmak, memnuniyeti ertelemek, uzun vadeli planlama yapmak, duyguları düzenlemek ve dürtüleri dizginlemek başlıkları altında toplayabiliriz. (1) sapolsky frontal korteksin işini tek cümleyle şöyle özetler: zor şartlar altında dahi sizi doğru olana yönlendirir.

frontal korteks beynin en son evrilen bölgesidir. primatlar ortaya çıkana kadar en son gelişmişlik evresine ulaşmamıştır. insanların frontal korteksi diğer insansı maymunlar baz alındığında çok daha büyüktür(2). beynin en son gelişen bölümüdür hatta yirmili yaşların ortalarına kadar tam olarak işliyor bile sayılmaz. 25 yaşından sonra ülkücü, şeriatçı ve sosyalistlerdeki ani merkeze kayışla bu durumun bir bağlantısı olabilir mi? *

önemli bir detay beynin bu bölümünde economo nöronları adı verilen bir nöron türü vardır. başlarda sadece insanlarda olduğunu düşünülmüştü ancak sonradan fillerde, yunuslarda, diğer primatlarda ve balinalarda da ortaya çıktı. bu hayvanların en büyük ortak özellikleri ise karmaşık sosyal ilişkiler geliştirmiş olmalarıdır.

frontal korteks(fk)in en önünde prefrontal korteks bulunur. bu bölüm fk'nın en yeni kısmıdır. bilinçli karar vermeyi sağlayan en önemli kısım burasıdır. prefrontal korteks kararı verip fk'nın ilgili kısımlarına iletiyi gönderir. bu süreç 700 milisaniye sürer. yani insanların beyinlerini izleyebilirseniz verdikleri kararları onlar bilinçli olarak anlamadan 700 milisaniye öncesinden %80 doğruluk oranı ile tahmin edebilirsiniz. prefrontal korteks(pfc) aynı zamanda odaklanmayla da ilgilidir. karşıdan karşıya geçerken yaptığınız tüm kontroller pfcyi hareketlendirir. verileri tasnif etme işi de kendisindedir.

frontal korteks hücreleri pahalı hücrelerdir, fazla enerji yakarlar. bilişsel yük konsepti de buradan doğar. eğer fk'ya iki iş birden verirseniz verim düşer. daha da önemlisi bilişsel yükü artırırsanız insanlar daha az toplum yanlısı, daha az merhametli, yalan söylemeye daha yatkın olacaktır(3).

primat türleri arasında ortalama sosyal grubun boyutu büyüdükçe fk da büyüyor. aynı şey insanlarda da geçerli. kişilerin gündelik olarak yazıştıkları kişi sayısı ile pfc arasında doğru orantı var(4). peki pfc'nin büyüklüğü mü insanı sosyalleştirir, sosyal insanın mı pfcsi büyür? doğru yanıt ikincisi. yani siz de daha çok insanla görüşerek beyninizin ahlaklı tarafını daha da büyütebilirsiniz.

kaynaklar:

1- sapolsky, r. m. (2021). davranış: en iyi ve en kötü haliyle insan biyolojisi. pegasus yayınları.s43

2- j. rilling and t. ınsel, "the primate neocortex in comparative perspective using mrı," j hum evol 37 (1999): 191; r. barton and c. venditti, "human frontal lobes are not relatively large," pnas 110 (2013): 9001; y. zhang et al., "accelerated recruitment of new brain development genes into the human genome," plos biol 9 (2011): e1001179; g. miller, "new clues about what makes the human brain special," sci 330 (2010): 1167; k. semendeferi et al., "humans and great apes share a large frontal cortex," nat nsci 5 (2002): 272; p. schoenemann, "evolution of the size and functional areas of the human brain," ann rev of anthropology 35 (2006): 379.
3-n. meand et al., "too tired to tell the truth: self-control resource depletion and dishonesty," jesp 45 (2009): 594; m. hagger et al., "ego depletion and the strength model of self-control: a meta-analysis," psych bull 136 (2010): 495; c. dewall et al., "depletion makes the heart grow less helpful: helping as a function of self-regulatory energy and genetic relatedness," pspb 34 (2008): 1653; w. hofmann et al., "and deplete us not into temptation: automatic attitudes, dietary restraint, and self-regulatory resources as determinants of eating behavior," jesp 43 (2007): 497.

4-p. lewis et al., "ventromedial prefrontal volume predicts understanding of others and social network size," neuroimage 57 (2011): 1624; j. sallet et al., "social network size affects neural circuits in macaques," sci 334 (2011): 697.