sıklıkla sosyalist hesaplama problemi/tartışması olarak da geçen problem. ludwig von mises tarafından 1920 tarihli "economic calculation in the socialist commonwealth" isimli makalede ortaya atılmıştır. makaleye bakıldığında aslında hayek'in bilgi probleminden farklı olarak daha çok bir muhasebe problemi olduğu fark edilebiliyor. mises'in eleştirdiği sosyalizm tipinin tarihteki tek örneği sovyet rusya'nın hiperenflasyonlu savaş komünizmi (1918-1921) yılları olabilir. savaş komünizminin yarattığı ekonomik yıkıma ve fevkalade kısa süren ömrüne bakıldığında mises'in öngörülerinin doğru çıktığı ve bunun pratik olarak uygulanabilir bir sistem olmadığı söylenebilir. bununla birlikte savaş komünizmi sosyalizmin sadece bir türü olduğu için mises'in ortaya attığı problem oldukça dar kapsamlıdır. 1921 sonrası lenin'in nep (new economic policy) sosyalizminin ya da stalin'in geliştirdiği sovyet sosyalizminin total çöküşe yol açmadan pratikte uygulanabilir olduğu görülmüştür.
tartışmanın özü aslında büyük ölçüde sosyalizmde paranın mevcut olup olmayacağı ve paranın ekonomik hesaplamada kullanılıp kullanılamayacağı ile ilgili. tarihsel olarak baktığımızda, savaş komünizminde olduğu gibi sosyalist devlet hiperenflasyon gibi yollarla parayı ilga etmeyi bilinçli olarak tercih etmediği sürece kullanılabildiğini biliyoruz. orijinal makalesinde mises'in bu iddiasına yönelik temel argümanı sosyalizmde üretim araçlarının özel mülkiyetine izin verilmediği ve bütün üretim araçları devlet tekelinde olduğu için üretim araçlarının mübadelesinin söz konusu olmayacağıydı. mübadele olmadığında paranın kullanılması söz konusu olmayacak ya da para kullanılsa bile üretim araçlarının para cinsinden ifade edilen değerlerini bilmek yine de mümkün olmayacak. dolayısıyla ekonomik hesaplama yapmak mümkün olmayacak. sovyet deneyiminden bildiğimiz kadarıyla mises'in temel hatası paranın ekonomik hesaplamada kullanılabilmesi için üretim araçlarının özel mülkiyetinin gerekli olduğunu varsaymasıydı.
hoş: tümü
|
bugün
başlıkta ara