vecihi 1. nesil yazar

bugünkü cesur oyunuyla dünya satranç şampiyonu olmuş sempatik çinli.

son oyunun 34. hamlesinden yazıyorum... liren! lan beyaz oynuyorsun beyaz... nepocu da olsak bunu hak etmedik...

not: nepo bu maçı analiz ettikten sonra atlar yerine eşşeklerle çıkacaktır tiebreaklere

(bkz: taşıma suyla değirmen istenenden daha az döner)

günümü neşelendirmiş inanç... ya ne fark eder? :)

13. oyun da berabere. son maçta da galip çıkmazsa rapid oyunlara geçecekler. nerede romantik dönemlerdeki muazzam taktikler, nerede bilgisayar çağındaki ihtiyatlı satranç...

20 üçgen, 30 kare ve 12 beşgen yüzeyden oluşan 60 kenarlı ve 120 köşeli arşimed katısı. kepler tarafından bulunmuştur.

görsel

üçüncü kuzenlerle evlenen insanlar nispeten daha eğitimsiz oldukları için aile planlaması konusunda da ihmalkar davranıyor olabilirler mi? makalelerde buna ilişkin bilgi var mı?

kökü latince 'solus' kelimesi olan, 'yalnız' anlamına gelen sözcük. önce müzik camiası tarafından kullanılmaya başlanmış. 1909 yılından sonra da havacılık terminolojisine eklenmiş.

hava aracını tek başına bir uçuşa çıkarmaya 'solo uçuş' yani 'yalnız uçuş' denir. her havacı için ilk solo unutulmazdır. bu uçuşu bir nevi ergin olma törenine çevirecek adetler de vardır. bunlardan bir tanesi ilk solosunu gerçekleştiren pilotun gömleğinin, uçuş eğitmeni tarafından kesilmesidir.

bu adet de şuradan geliyor: eskiden, pilotlar eğitilirken arka koltukta oturan uçuş eğitmenleri öğrencileri gürültülü ortamda uyarırken gömleklerinin arkasından çekiştirerek dikkatlerini çeker ve kulaklarına bağırarak talimatları duyurmaya çalışırlarmış. ilk yalnız uçuşlarından sonra da 'sana artık güveniyorum, gömleği çekiştirmeye gerek kalmadı' anlamında gömleklerinin arkasını keserlermiş. tatlı bir sembolik güven eylemi yani.

diğer bir adet de ilk solo uçuşundan sonra pilotun ıslatılması. filo arkadaşları veya uçuş eğitmeni, bu uçuştan sonra taze pilotu bir güzel yıkarlar. tercihen hortumla veya kovayla. herhalde bu adet de bir vaftiz anlayışıyla yapılıyor. havacılık dünyasına geçiş yapan insanı arındırma seramonisi, bir çeşit abdest. (bu adet yüzünden hipotermi geçirenler var, aman dikkat)

bir uçak tipinin kendi kuvvetiyle yaptığı ilk uçuşa verilen isim. havacılıktaki bir çok kavram gibi denizcilik terminolojisinden devşirilmiştir. (bkz: maiden voyage)

randall jarrell'ın kısa ve derin şiiri.

1930'larda üretilen b-17 bombardıman uçaklarında, avcı uçaklarından korunmak amacıyla uçağın alt kısmında sadece bir kişinin zar zor sığabileceği bir taret* vardır.

görsel

ikinci dünya savaşında bol bol kullanılan bu uçakların taretinde görev yapan kişiler, avcı uçaklarına karşı fazlasıyla korunmasızdırlar. aynı zamanda uçağın hasar alması halinde uçağı terk etmeleri için taretlerinden kendi başlarına çıkmak gibi bir fırsatları da olmuyordu. bir de zorunlu iniş hallerinde taretin üzerine iniş yapıldığını hayal edin. ne feci bir ölüm.

jarrell işte bu cesur adamlar için yazmıştır aşağıdaki şiiri.

"from my mother's sleep i fell into the state,
and i hunched in its belly till my wet fur froze.
six miles from earth, loosed from its dream of life,
i woke to black flak and the nightmare fighters.
when i died they washed me out of the turret with a hose."

iğneyapraklılar sınıfından heybetli bir ağaç. sekoya.

fosil yakıtlar olmadan içinde bulunduğumuz uygarlık yaratılamazdı. yani dünya küreselleşmez, gıda ve tüketim malları bu kapasitede üretilemez, iletişim çağı insan ırkının entelektüel paylaşımına bu kadar elverişli hale getirilemezdi.

ancak ne kadar büyük "yararları" olursa olsun, fosil yakıtları bu kadar hızlı tüketmemizin zararlarını görmezden gelmek, körü körüne derhal fosil yakıt tüketimini bırakmamız gerektiğini iddia etmek kadar ahmakça.

bu tüketimin iklime yaptığı etki, şu anda yaşayan insanların değil, özellikle gelecekte yaşayacak insanların büyük sorunlarla karşılaşmasını sağlayabilir. eğer bu etkiyi dengeleyecek bir çözüm üretilmezse.

tabii ki insan etkisi ve fosil yakıtlar olmadan da iklim belli aralıklarla değişmektedir. ama bir çok akıllı insanın ortak aklı ve çabasıyla farkına varılmış "iklimdeki insan etkisini" küreselcilerin oyunu zannetmeyelim.

okuduğunu anlayabilen ve anladığını sorgulayabilen insanlar için şüphesiz ki saygın bilim insanlarının makalelerinde büyük ibretler vardır. bu makaleler şöyle kurgulanmamıştır:

"kömür, petrol felan* zararlı... avrupa'nın sözünden çıkmayın. ibnelik de normaldir bu arada."

bunun yerine bilim insanları; topladıkları verileri, bu verilerin nasıl toplandığını, bu verilerle yapılabilecek çıkarımları -varsa bu verilere ve çıkarımlara itirazları ve bunlara cevaplarını- yazarak bir sonuca varmaya çalışırlar. fosil yakıtlar için varılan ve -hemen hemen- uzlaşılan sonuç şudur:

"fosil yakıtların kontrolsüz kullanımı, sera gazları ve radyoaktif maddelerin atmosfere çok büyük bir hızla salınmalarını sağlıyor. bu durum iklimde tolere edilemeyecek değişiklikler yaratacaktır. bu değişiklikler de insanlar ve diğer canlılar için açlığa yol açacaktır."

insan ırkının -bebeklerinin çok tatlı ve kadınlarının çok güzel olmasının dışında bir güzel özelliği daha var. ortak akılla hareket ederek, yani işbirliği yaparak kendisi için fayda sağlayıp zarardan kaçınabiliyor. bu ortak akılla varabileceğim basit çıkarım da veriler ışığında şöyle olmalı:

"açlığı istemeyiz. açlığın getireceği sosyal-ekonomik-politik problemleri de istemeyiz. böylece fosil yakıtları kontrolsüzce kullanmamalı ve alternatiflerine yönelmeliyiz."

şu anda günlük konforumuzdan ve ekonomik ilerlemelerden büyük ödünler vermeden sürdürülebilir enerji kaynakları ile dereceli ikameye geçmek için kritik eşik aşılmadı. ama yine de bu eşiğin aşılmaması için elimizden geleni yapmakla mesulüz. çünkü insanın hikayesi bugünden ibaret değil. bizler gideceğiz ve dünya bizden sonrakilere kalacak. medeniyeti "öleceğini bilmesine rağmen ağaç diken insan"la başlatan bilgelikten bir parçayı sindirelim ve daha az enerji tüketerek daha fazla üretelim.

kaynak:
kolbert, e. (2015). the sixth extinction: an unnatural history. henry holt and company.
romm, j. j. (2015). climate change: what everyone needs to know. oxford university press.***

basit fizik nosyonlarının en ilgisiz insanların bile anlayabileceği örnekleri için kullanılan tabir. mesela:

"taşı suya bırakınca batar"
"bir katı cisim başka bir katı cismin içinden geçemez"
"havaya atılan cisim yere düşer"

hemen aklına soros veya masonlar gelenler yanlış yerdeler.

küresel inek, bir fıkradan doğan metafordur. teorik fizikçilerin matematiksel hesaplarını kolaylaştırmak üzere gerçek durumları basitleştirmesine ve indirgemeciliğine gönderme yapan mizahi bir konsept. bu metaforun doğuşuna sebep olan hikaye şudur:

bir çiflik sahibi, ineklerinin süt verimi düştüğü için yakınlardaki üniversiteden yardım ister. bir teorik fizikçinin başkanlık yaptığı komisyon kurulur ve sebebi araştırmaya başlarlar. uzunca bir araştırma sonrası çeşitli disiplinlerden görüşler komisyon başkanının dikkatine sunulur. raporları dikkatlice inceleyen fizikçi, çiftçiye cevap verir: "bir çözümüm var, fakat sadece yerçekimsiz ortamdaki küre biçiminde ineklerde geçerli."

gelmiş geçmiş en büyük satranç ustası olan garry kasparov sağlam bir özgürlükçü ve putin aleyhtarıdır. mafya devlet hakkındaki beyanı da buna bir örnek olabilir. bu tür şakalara russian reversal deniyormuş.

-her ülkenin mafyası vardır, rusya'da ise mafyanın devleti.